Ад тэатра-студыі – да драматычнага тэатра

У другой палове 1980-х гадоў я часта заходзіў у новы будынак Слонімскага раённага Дома культуры. І бачыў, як Мікалай Фёдаравіч Варвашэвіч, разам з хлопцамі і дзяўчатамі, кожны дзень і ўвечары ў пустой выставачнай зале РДК будаваў свой тэатр. Выставачная зала пуставала шмат гадоў. А пасля з дазволу гаркама партыі вырашылі ўсё ж перадаць гэтае памяшканне Варвашэвічу для народнага тэатра. Але потым, калі высветлілася, што Мікалай Варвашэвіч мае намер свой тэатр перавясці на гаспадарчы разлік, забаранілі будаваць сцэну і тэатр. Але тэатр будаваўся. І Мікалай Фёдаравіч мне яшчэ тады паказваў, дзе будзе сцэна, гардэроб, грымёрная. А сам кожны дзень, без выхадных, а іншы раз і без перапынку на абед, працаваў, закасаўшы рукавы. Проста на вачах узнікаў, нараджаўся новы тэатр, які назвалі так: Слонімскі эксперыментальны тэатр-студыя. Нялёгка было ў Беларусі ў 1987 годзе перайсці, як тады казалі, на гаспадарчы разлік. Гэта значыць, пачаць свой бізнес. Ды яшчэ ў нейкім раённым гарадку. І ці рэальна гэта было тады зрабіць?..

Так, вытрымаць прынцып самаакупнасці ва ўмовах маленькага гарадка было цяжка. Але рэжысёр і трупа верылі у поспех. І вера гэта трымалася не на адным энтузіязме. Тэатр вырашыў працаваць не толькі ў горадзе, але і па ўсёй рэспубліцы. Гэтая ідэя спадабалася і чыноўнікам у Міністэрстве культуры БССР. Але на месцы, у Слоніме, пытанне вырашылася ўсё ж не так хутка, з’яўлялася адна перашкода за другой. І калі ідэю вынеслі на выканкам – выканкам не зацвердзіў пастановы аб тэатры, запатрабаваўшы новыя паперы “зверху”. І толькі тады, калі ўсе дакументы з аблвыканкама, Міністэрства фінансаў і Міністэрства культуры былі прадастаўлены, адміністрацыйныя пакуты тэатр-студыя пераадолеў.

Рэжысёр Мікалай Варвашэвіч акрамя фізічнай працы, актыўна пачаў і творчую. Заробленыя сродкі ад спектакляў выкарыстоўваліся на рэканструкцыю выдзеленага памяшкання, на выраб дэкарацый, на набыццё касцюмаў і аплату штатным работнікам тэатра-студыі. Два з паловай гады за калектывам уважліва сачылі Гродзенскае абласное Упраўленне культуры і Міністэрства культуры Беларусі. А тэатр-студыя не здаваўся, грошай не прасіў, а працаваў і працаваў. Ды й вопыт і практыка былі вялікія.

Восенню 1989 года Міністэрствам культуры Беларусі было прапанавана Слонімскаму тэатру-студыі перайсці на дзяржаўную структуру працы. Мясцовыя ўлады прапанову падтрымалі. Таму з 1 студзеня 1990 года ў Слоніме пачаў дзейнічаць беларускі дзяржаўны драматычны тэатр, дырэктарам і рэжысёрам у адной асобе стаў заслужаны дзеяч культуры Беларусі Мікалай Варвашэвіч.

Творчы калектыў тэатра адразу адчуў вялікую адказнасць, ды і прыбавілася шмат новых праблем. Але яны паціху вырашаліся.

1990 год

У прафесійны тэатр з тэатра-студыі калектыў прыйшоў з 4 спектаклямі. Гэта былі пастаноўкі – “Пяпялушка” па п’есе Т. Габэ і “Жалезная заслона” па п’есе У.Катэнкі. Спектаклі паставіў Мікалай Варвашэвіч. Пастаноўку спектакля “Два клёны” па п’есе Я.Шварца ажыццявілі Юрый і Ірына Марэцкія, а “Чырвоны куток” па п’есе М.Разоўскага паставілі Таццяна Паўлава і Ганна Шэлепава. Спектакль для Паўлавай і Шэлепавай быў дэбютам. Напачатку прэм’еры іх з гэтым павіншаваў Мікалай Варвашэвіч і пажадаў творчых удач. На жаль, больш творчых удач у Слоніме ў гэтых таленавітых дзяўчат не было, бо хутка яны развіталіся з тэатрам і з горадам. Але Таццяна Паўлава і Ганна Шэлепава ў гісторыі тэатра пакінулі нядрэнны спектакль, у якім упершыню былі толькі дзве жаночыя ролі. Дзяўчаты былі не толькі рэжысёрамі спектакля, але і самі сыгралі галоўныя ролі.

Змест п’есы “Чырвоны куток” быў даволі звычайны. Ды і, відаць, напісана п’еса была ў тыя далёкія “антыалкагольныя” гады, калі адны пілі гарэлку, а другія п’яніц “выхоўвалі”. Так і ў спектаклі: выхавальніца жаночага інтэрната (артыстка Т.Паўлава) дакарала простую рабочую (артыстка Г.Шэлепава) за тое, што тая жыве адна, п’е, нікуды не ходзіць і г.д. З доўгага дыялогу стала вядома, што не гарэлка ва ўсім вінавата, а проста чалавечае гора. Ды й лёс самой выхавальніцы быў нечым падобны да лёсу той адзінокай дзяўчыны. Жаночае адзіноцтва – вось асноўная ідэя гэтага незвычайнага спектакля.

А спектакль “Жалезная заслона” быў падзеяй для горада. Ён своечасова ўварваўся ў грамадскае жыццё горада над Шчарай, бо быў пастаўлены па гарачых слядах таго часу, калі ў краіне ішла перабудова. У спектаклі былі толькі дзве станоўчыя ролі: старшыня калгаса Бабакоў (артыст Пётр Струкаў) і журналістка Ніна Цітова (артыстка Наталля Чуйко). Усе астатнія – Плюсаў, Корж, Лаўкіна, Шайкіна, Пінцэтаў – былі бюракраты, хабарнікі, кар’ерысты, якія за “жалезнай заслонай” вялі сваё “вольнае” жыццё. Прайшоў бы час і яны змаглі б “пабудаваць яму (Бабакову) камунізм”, каб не гэтыя перабудова і дэмакратыя, публічнасць і плюралізм.

Акцёры Аркадзь Будзілаў, Ніна Жукоўская, Марыя Гурская і Віктар Шчарбакоў сыгралі ролі адмоўных асоб, якія мараць стварыць сваю “дзяржаву неперабудаванага сацыялізму”. Лаўкіну хвалююць дэфіцыты ў крамах, Шайкіна збірае сваіх знаёмых і сяброў у саўне, бо не для простых людзей будуюць саўны, а для такіх, як Плюсаў, Корж, Пінцэтаў. Вобраз Лаўкінай створаны артысткай Нінай Жукоўскай, бадай, ці не самы праўдзівы і яркі быў у спектаклі. Рухі, унутранае напружанне гераіні, праца думкі – усё гэта дапамагло выканаўцы, каб паказаць вобраз кар’ерысткі, для якой у жыцці галоўнае – “крама пры любой уладзе – ёсць улада”. Інакш выглядала Марыя Гурская ў ролі Шайкінай. Яна сыграла больш развязную, абыякавую і пустую жанчыну. Хоць гэта зусім не так: Шайкіна павінна быць хітрай і нахабнай кабетай. Яна гатова нават ісці ў бойку, каб толькі абараніць свой жаночы гонар, які шмат разоў губляла...

Акцёрскі стаж адчуваўся ў Аркадзя Будзіловіча, Віктара Шчарбакова і Мікалая Варвашэвіча, героі якіх няслі гледачам элементы сатыры і гумару.

Юныя гледачы ў той ужо няблізкі 1990 год вельмі любілі спектакль “Папялушка”. Толькі за першы прэм’ерны тыдзень яго паглядзелі больш за тры тысячы гледачоў. Асабліва ўсім спадабалася сама Пяпялушка (артыстка Ірына Вятошкіна). Выканаўца ролі вельмі дэталёва прадумала сваю ролю. Яе Папялушка была дужа падобная на Папялушку Шарля Перо. Вобраз, створаны Ірынай Вятошкінай, вяртаў гледачоў не толькі ў далёкую казачную краіну, а таксама ў XVI-XVII стагоддзі. Прыемны голас артысткі, праўдзівае пранікненне ў жыццёвыя абставіны сваіх герояў, касцюм Папялушкі – усё гэта дапамагло Ірыне Вятошкінай стварыць цудоўны казачны вобраз, які адразу спадабаўся слонімскім гледачам.

1991 год

Гэты год тэатр пачаў з дзіцячай прэм’еры па п’есе слонімскага драматурга Уладзіміра Ягоўдзіка ў пастаноўцы Мікалая Варвашэвіча. П’еса называлася “Янка і Ружа”, а спектакль – “Прынцэса і салдат”. Адначасова прэм’ера гэтай казкі адбылася і на сцэне Магілёўскага абласнога тэатра драмы і камедыі імя В.Дуніна-Марцінкевіча.

А завяршыўся год навагодняю казкаю “Крыштальная сняжынка”, якую напісаў Віктар Небальсін, а паставіў Сяргей Бачкоў.

24 студзеня на сцэне беларускага драмтэатра адбылася прэм’ера з доўгім назовам – “Не забыцца б і паспець на сябе хамут надзець”. Назоў спектакля не вельмі быў удалы, але сама пастаноўка гледачоў парадавала.

Спектакль рэжысёрам Віктарам Багушэвічам быў пастаўлены па двух вадэвілях-жартах Леапольда Родзевіча – “Конскі партрэт” і “Збянтэжаны Саўка”. Дарэчы, Леапольд Родзевіч напісаў 12 п’ес. З іх – “Конскі партрэт” у 1920 годзе, а “Збянтэжанага Саўку” у 1918-м.

Пачынаўся спектакль вадэвілем “Конскі партрэт”. У ім галоўныя ролі выконвалі артысты Валянціна Гойжа і Сяргей Бачкоў. Яны ж выступалі і ў “Збянтэжаным Саўку”. Але гледачам акцёры больш спадабаліся ў другім вадэвілі. У першым – іх героі (маладзіца і гаспадар) атрымаліся амаль трагічнымі асобамі. Каб вадэвіль паглядзеў Л.Родзевіч, дык цяжка сказаць ці пазнаў бы ён сваіх герояў, бо яго дзеючыя асобы ў параўнальна невялікіх абразках – гэта людзі жартаў, весялосці і кпінаў. А акцёры Гойжа і Бачкоў крыху адыйшлі ад гэтага. Пра што нельга сказаць, згадваючы “Збянтэжанага Саўку”. Тут і рэжысёрская задумка Віктара Багушэвіча адчувалася, і, вядома ж, майстэрства тых жа Валянціны Гойжа і Сяргея Бачкова. У сцэнічным жарце, як і ў папярэднім, не было вяселля, масавых скокаў і г.д. Толькі ў фінале спектакля пяюцца гумарыстычныя куплеты, тыповыя для вадэвіля. Ды і ў аснове сюжэта ляжаў камічны выпадак, знаёмы нам здаўна. Саўка і Магрэта паспрачаліся з-за таго, што апошняя несвоечасова прынесла яму абед. У выніку, каб пакараць адзін аднаго, яны абменьваюцца ролямі: Саўка застаецца дома гаспадаром, а Магрэта ідзе ў поле за плугам.

Непаразуменні адбываліся адно за другім. Вадэвільная сітуацыя ў спектаклі была вельмі смешная. Напрыклад, Саўка ніяк не мог злавіць курыцу-квахтуху, каб пасадзіць яе на яйкі. Ён і спадніцу адзяваў для маскіроўкі, і хустку Магрэціну – усё без карысці. Каб “уратаваць” яйкі, Саўка сам на іх садзіцца. “А яйкі стынуць, а яйкі псуюцца... І, як бачу, дык няма іншага ратунку, як самому на іх сесці”, -- з тугою гаворыць Саўка. У гэты момант прыходзіць Магрэта, у якой таксама нічога не атрымалася з мужчынскай працай. Нарэшце Саўка і Магрэта, зразумеўшы, што кожнаму належыць сваё месца ў гаспадарцы, памірыліліся і дружна заспявалі...

Жыццярадасная сцэнка Леапольда Родзевіча можа і не пратэндавала на вялікае мастацтва, але яго героі парадавалі ўсіх, хто змог паглядзець гэты спектакль.

Былі ў ім і дзве невялікія эпізадычныя ролі. Гэта ролі Цырыбулкі і жабрака, якія арыгінальна выканаў артыст Уладзімір Навумік.

1992 год

У гэтым годзе беларускі драматычны тэатр паставіў і паказаў свае дзве самыя яркія пастаноўкі – “Сабака з залатым зубам” па п’есе У.Сауліча і “Лекі ад кахання” па п’есе У.Галубка. На гэтыя спектаклі ў тэатральнай зале заўсёды быў аншлаг.

Упершыню п’еса маладога драматурга Уладзіміра Сауліча была паказана на сцэне мінскага тэатра-лабараторыі “Вольная сцэна” з удзелам вядомых беларускіх акцёраў С.Станюты, Г.Аўсяннікава, Г.Арловай і іншых. “Аўсяннікаў у ролі Козлікава, -- піша ў сваёй кнізе тэатральны крытык Рычард Смольскі, -- так захапіўся сваім “вынаходніцтвам” (не хочацца занатоўваць на паперы першыя тры літары з пяці ўсім вядомага, “інтэрнацыянальнага” слова, якое акцёр з вялікім сцэнічным імпэтам паўтарае ці не тысячу разоў), што і склалася адпаведнае ўражанне не толькі пра дэгенератыўнага аўсяннікаўскага героя, пра спектакль, але і пра п’есу маладога драматурга. У выніку атрымаўся нечаканы парадокс: тэатр-лабараторыя ўзяўся быў адкрываць драматургаў, але на вачах шакіраванай публікі адбылося нешта супрацьлеглае...” (Рычард Смольскі. Тэатр у прасторы часу. Мн., 1998. С.181-182).

Тым не менш, вядомы крытык прыехаў і ў Слонім, каб паглядзець на “Сабаку з залатым зубам”. І Рычарду Смольскаму гэты спектакль у Слоніме спадабаўся больш, чым сталічны: “Рэдкая і дзівосная еднасць сцэны і залы пад час спектакля стварыла нейкую асаблівую атмасферу (падкрэслю, даўно такога не бачыў, бо на многіх сталічных прэм’ерах часцей узнікае супрацьстаянне сцэны і глядзельнай залы, і пра гэта трэба калі-небудзь падрабязна паразважаць), якая дапамагала глыбей успрыняць розумам і сэрцам той свет, людзей, характары, якія ўзніклі пад пёркам маладога драматурга. Слонімская прэм’ера нарадзіла ўпэўненасць, што У.Сауліч прыйшоў у драматургію недарэмна, ад яго можна чакаць новых – сапраўды мастацкіх твораў. Ён умее будаваць дыялог, знаходзіць сакавітыя моўныя характарыстыкі сваіх герояў і (самае галоўнае і каштоўнае) мае пачуццё тэатра, тэатральнасці. Адсюль – добра выпісаныя ролі, якія абуджаюць акцёрскую фантазію і творчую ініцыятыву (тут я разумею купалаўца Г.Аўсяннікава, але густ і мера ў сцэнічным мастацтве далёка не апошнія).

У пэўным сэнсе здзівіў рэжысёр М.Варвашэвіч. Ён даўно праявіў сябе як майстра сцэнічных палотнаў, любіць і ўмее ставіць шматнаселеныя спектаклі эпічнага гучання. А тут – своеасаблівая сцэнічная показка з невялікай колькасцю дзейных асобаў, у простых, лаканічных дэкарацыях (мастак С.Кірык спавядае прынцып побытавай дакладнасці: будуе звыклы інтэр’ер вітальні звыклай гарадской кватэры). Рэжысёр не імкнуўся “пашырыць” або “паглыбіць” драматычны твор, сваю задачу ён бачыў у іншым – дакладна перакласці на тэатральную мову трагікамедыю У.Сауліча. Вядома, з такой задачай можна і паспрачацца, але тут не выпадае, бо рэжысёр пераконвае з дапамогай акцёраў і...гледачоў. Так-так, менавіта з дапамогай гледачоў, якія актыўна, надзвычай эмацыянальна ўспрымаюць спектакль, спрыяюць яго асаблівай атмасферы...” (Тэатр у прасторы часу. С.183).

Вядома, крытык Р.Смольскі выказаў і свае заўвагі па спектаклю, найперш тое, што акцёр Сяргей Бачкоў у ролі маёра міліцыі Козлікава перадаў толькі адну рысу характара – абсалютную страту сумлення. А ў ігры акцёра Віктара Багушэвіча (роля дзеда Язэпа) хацелася б бачыць большую псіхалагічную выразнасць. Крытык пахваліў артыста Мікалая Сцешыца, які вылучаўся ў ролі сабакі з залатым зубам...

Другой сцэнічнай удачай рэжысёра Мікалая Варвашэвіча быў спектакль “Лекі ад кахання” па п’есе Уладзіслава Галубка “Пісаравы імяніны”. Праз дваццаць гадоў пасля “Ганкі”, рэжысёр зноў вярнуўся да творчасці У.Галубка. Як вядома, п’еса гэта ў розны час на сцэнах Беларусі ішла пад рознымі назвамі: “Залёты дзяка”, “Хвароба ў добрым здароўі” і іншымі. У Слоніме прэм’ера адбылася пад назваю “Лекі ад кахання”.

Уладзіслаў Галубок, калі пісаў сваю камедыю, добра ведаў, з каго будуць гледачы смяяцца і з кім можна смяяцца. Гэтага ў Слоніме прытрымліваліся і рэжысёр, і акцёры. Смех драматурга над адмоўнымі рысамі чалавечага жыцця вельмі глыбокі, шчыры і адкрыты. Рэжысёр Варвашэвіч аздобіў спектакль яшчэ і сучаснай афарбоўкай. Таму падзеі спектакля, нібы раскрывалі сённяшні дзень нашага жыцця, дзе многа сатыры і гумару, якіх мы часам і не заўважаем.

Акцёр Уладзімір Навумік стварыў своеасаблівы вобраз пісара – чалавека, які ў “сваім жыцці трэці раз дурня меў. Першы раз, калі быў старшым намеснікам малодшага пісара, на радасцях так напіўся, што замест пакаёўкі доктара па абмылцы абняў жонку доктара, за гэта дастаў па вушах і са службы выгналі. Другі раз паехаў на шалёнай кабыле ў горад і замест дарогі ўехаў з аглоблямі ў аптэку, за гэта адседзеў два дні ў часці, два зубы выбілі і за акно заплаціў. А цяпер трэцяя бяда...”.

Так-так, бяда. Бо жонка (артыстка Вікторыя Сямёнава, цяпер Вікторыя Міхальчык) “знюхалася” з дзякам (артыст Віктар Багушэвіч). Дарэчы, дзяк Багушэвіча атрымаўся даволі праўдзівы. Адначасова з Вікторыяй Сямёнавай роль жонкі пісара выконвала і артыстка Таццяна Натарава. Калі жонка Сямёнавай выглядала важнай арыстакратычнай, нават нейкай беларучкай і адзінокай, то жонка Натаравай была хітрай, здзеклівай і беспардоннай жанчынай.

Артыстка Ірына Яцук іграла роль Мар’і. Яе гераіня атрымалася трагікамічнай, шустрай і шчырай жанчынай. Вельмі моцнымі сцэнамі ў спектаклі былі тыя, калі на сцэне заставаліся сам насам пісар і Мар’я. Створаныя артыстамі гэтыя героі выклікалі ў зале смех, сімпатыі гледачоў. Дапамагала ім і артыстка Лілія Літвіненка, якая іграла ролю Аўдоцці.

Бракавала тады ў спектаклі, як адзначалі крытыкі, прафесіянальнай харэаграфіі. А менавіта танцы і павінны былі надаваць спектаклю весялосці і настрою. І ўсё ж, ад чаго змаглі вылечыць “Лекі ад кахання” у 1992 годзе? Найперш, ад жыццёвай мітусні, клопатаў і хвалявання.

Дзяцей у гэтым годзе тэатр парадаваў спектаклямі “Зайка-зазнайка” і “Антосік і гармонік”. Асабліва даспадобы дзецям была музычная казка “Антосік і гармонік”. Героі казкі – ліса, казёл, воўк, сарока, паштальён, зайчаняты, сабака, бабуля, а таксама Антосік са сваім гармонікам не давалі сумаваць хлопчыкам і дзяўчынкам.

1993 год

У пачатку года ў тэатр прыехалі студэнты-практыканты Беларускага універсітэта культуры Васіль Сявец, Аляксандр Богдан і Валерый Бандарук. Яны прывязлі з сабой п’есу “Свінячае жыццё”, якую напісаў Аляксандр Богдан. Маладыя аўтары спадабаліся Мікалаю Варвашэвічу і ён іх прыняў на практыку ў тэатр, а таксама дазволіў паставіць спектакль на слонімскай сцэне. Спектакль хлопцы паставілі, дзе самі і выконвалі галоўныя ролі: Рабога выканаў Васіль Сявец, Лупатага – Аляксандр Богдан, гаспадара – Валерый Бандарук, а гаспадыню сыграла артыстка Вікторыя Міхальчык.

5 сакавіка ў тэатры адбылася здача спектакля. У абмеркаванні яго на мастацкім савеце прыняў удзел увесь калектыў, таму што спектакль быў новы ва ўсіх адносінах: літаратурных, сцэнічных (дзе замест людзей былі свінні) і рэжысуры. Артыстка Лілія Літвіненка сказала: “Мне спектакль вельмі спадабаўся навізной і цікавай задумкай. На вобразах парсюкоў былі добра відаць людзі. Невыпадкова адзін з галоўных герояў – парсюк Лупаты кажа: “Людзі чымсьці падобныя на нас. Я многа думаў над гэтым, прыкідваў і прыйшоў да вынікаў, што ў людзей ёсць штосьці свінячае. Ці, наадварот, у нас штосьці людское...”. Артыст Віктар Багушэвіч выказаў і сваю думку: “Мне спектакль спадабаўся і вельмі парадаваў. Я жыў у ім, я, здаецца, на адным дыханні яго паглядзеў. Шмат новага я ўзяў для сябе ў плане рэжысуры. Мне спадабаўся Рабы, якога сыграў Васіль Сявец”. Мастак Сяргей Кірык адзначыў: “Спектакль смелы і новы. У ім я ўбачыў элементы сімвалізму і мадэрнізму. Заслуга ў гэтым і аўтара п’есы Аляксандра Богдана, і рэжысёра Валерыя Бандарука”.

Праз некалькі дзён са спектаклем знаёміліся слонімскія гледачы. Спектакль выклікаў неадназначныя меркаванні і думкі, але ўсе яго глядзелі з цікавасцю.

Слонімскі беларускі драматычны тэатр заўсёды дбаў і плённа працаваў для дзяцей. Гэта праца працягваецца і цяпер. А тады ў 1993 годзе, як рэжысёр, дэбютавала ў Слоніме Настасся Селіванава і, як драматург, – Аляксей Якімовіч. Настасся Селіванава паставіла казку “Дзень нараджэння ката Леапольда”. Сюжэт казкі быў вельмі просценькі. Добры, шчыры і пяшчотны кот Леапольд (артыст Сяргей Бачкоў) рыхтаваўся да свайго дня нараджэння. Дапамагала яму ў гэтым і яго любая бабулька (артыстка Лілія Літвіненка). Усё было б добра, калі б не гэтыя нахабныя мышы Міця (артыст Мікалай Сцешыц) і Моця (артыстка Іна Ёрш). Яны хочуць сапсаваць свята і настрой добраму кату Леапольду і яго сябрам. На баку імянінніка выступаў і доктар (артыст Віктар Багушэвіч).

Кот Леапольд Сяргея Бачкова атрымаўся сур’ёзным і добрым, патаемным і сарамлівым. Мышаняты Міця і Моця Мікалая Сцешыца і Іны Ёрш – рашучыя і дасціпныя, рухавыя і самавольныя. Хітрай і разважлівай была бабуля Ліліі Літвіненкі. А доктар Віктара Бугушэвіча атрымаўся трохі наіўным і нават смешным...

На прэм’еры “Дня нараджэння ката Леапольда” у Слоніме тады пабываў доктар мастацтвазнаўства Рычард Смольскі. Ён адзначыў добрую сцэнаграфію спектакля і мову акцёраў, а таксама расказаў калектыву тэатра пра сучасны стан сцэнічнага мастацтва ў Беларусі.

Спектакль “Чарадзейныя суніцы” паставіў Сяргей Бачкоў. А напісаў п’есу слонімскі драматург Аляксей Якімовіч. Гэта быў дэбют у драматургіі слонімскага аўтара. Прычым, дэбют удалы.

Добрая гульня акцёраў, арыгінальны падбор касцюмаў, вясёлыя песні і танцы – усё гэта надало спектаклю непаўторнасць і захапленне. А сюжэт спектакля быў з прыгодамі і нечаканасцямі, якія любяць глядзець нашы дзеці. Вясковыя сябры Янка (артыст Мікалай Сцешыц) і Алеська (артыстка Іна Ёрш) заблудзіліся ў лесе. Блукаючы, яны сустракаюцца з пачварай (артыст Віктар Багушэвіч), якую прываліла дрэва. Выратаваўшы пачвары жыццё, дзеці за гэта атрымліваюць узнагароду – чарадзейныя суніцы розных колераў. Паспрабаваўшы некалькі суніц, Янка і Алеська трапляюць у казачны свет, дзе гаспадарыць і кіруе пан Смактун (артыст Аляксандр Камінскі) са сваім стражнікам (артыст Юрый Грасевіч), а таксама пан Альхоўскі (артыст Уладзімір Навумік) і пані Крывулька (артыстка Вікторыя Міхальчык). Тут і адбываліся ўсе прыгоды. Але, як і ў кожнай казцы, у “Чарадзейных суніцах” таксама быў шчаслівы фінал, фінал з песняю і музыкай, якую напісаў для спектакля яго рэжысёр Сяргей Бачкоў.

1994 год

У тыя гады калектыў Слонімскага беларускага драматычнага тэатра заўсёды імкнуўся паказаць, як у звычайным, будзённым жыцці можна свабодна і лёгка валодаць роднай мовай, а таксама быць верным сябрам і дарадчыкам дзіцячых садкоў і школ у практычнай дапамозе па адраджэнню беларускай культуры. Немалаважна для тэатра было і тое, каб захапіць дзяцей мастацтвам, навучыць іх разумець цудоўнае. І гэтыя задачы тэатр паспяхова выконваў.

Гэты год для тэатра не быў плённым на прэм’еры, тым не менш дзве новых пастаноўкі ўбачылі дзеці і адну -- дарослыя гледачы.

У другой палове студзеня адбылася прэм’ера спектакля “Мудрагелісты цмок”. Напісаў п’есу і паставіў Сяргей Бачкоў.

Другую сваю п’есу “Хітрыкі бабы Ягі” прапанаваў тэатру слонімскі драматург Аляксей Якімовіч. П’еса Мікалаю Варвашэвічу спадабалася і ён ажыццявіў яе пастаноўку. Наогул, мець свайго драматурга – гэта гонар і пашана для любога тэатра, а тым больш для такога тэатральнага калектыву, які дзейнічае ў правінцыі. У слонімскім калектыве такім драматургам быў і застаўся Аляксей Якімовіч, які на вобразе сваіх казачных герояў паказваў беларускую нацыянальную адметнасць іх характараў.

У 1993 годзе часопіс “Тэатральная Беларусь” апублікаваў п’есу Андрэя Федарэнкі “Жаніх па перапісцы”. Сам аўтаў ва ўступным слове да п’есы прызнаўся: “П’еска задумвалася і пісалася мною, як пародыя на меладраму, пародыя на маленькія, будзённыя трагедыі звычайных “беларускіх савецкіх” урбанізаваных людзей, жыццё якіх уціскаецца ў чатыры сцяны стандартнай сяміметровай кухні. Але, пачаўшы пісаць, правіць і перапісваць, калі больш-менш героі пачалі мне здавацца жывымі, я стаў шкадаваць гэтых людзей і неяк незаўважна для сябе змякчаў іхнія словы, дзеянні; выкрасліў аднаго асабліва агрэсіўнага персанажа, ад чаго п’еска скарацілася на карціну, і ўрэшце атрымалася не пародыя, а фарс. Героі ў ім, у большасці выпадкаў, самі “не знают, что творят”, дабро застаецца незаўважаным, а зло – неразгаданым” (“Тэатральная Беларусь”, 1993. № 2. С.2).

Вось гэтая “п’еска” спадабалася Валерыю Бандаруку і ён вырашыў яе паставіць. Менавіта ён упершыню ў рэспубліцы ажывіў гэты фарс (жанр, які вызначыў сам аўтар) на слонімскай сцэне.

Дзеянні ў спектаклі адбываюцца, як піша драматург у пачатку першай карціны, у часы “гарбастройкі”. Аферыст Чалы (артыст Сяргей Бачкоў), па перапісцы знаёміцца з адзінокімі жанчынамі. Такое знаёмства адбываецца ў яго і з Клаваю (дэбют артысткі Надзеі Ільчанкі). Але гэтым разам яму не пашанцавала: трэба ж браць Клаву за жонку. Тады ён з дапамогай Жуліка (артыстка Іна Ёрш) становіцца “ахвярай” ялцінскай мафіі, а яшчэ (гэта ўжо рэжысёрская задумка) крадзе ў Клавы грошы. На дапамогу прыходзіць бацька Клавы (артыст Віктар Багушэвіч), які некалі сядзеў у турме...

У п’есе Андрэя Федарэнкі паказана, як бацька ідзе да знаёмага Верхаводы, які стаў сапраўдным мафіёзі, па дапамогу. Яго людзі ў чорным дастаўляюць Чалага да Клавы. У пастаноўцы слонімскіх артыстаў, наадварот, бацька сам, без ніякай дапамогі, спраўляецца з Чалым і Жулікам. А замест Верхаводы і яго людзей рэжысёр у спектакль увёў міліцыянера (артыст Васіль Сявец), які арыштоўвае аферыста Чалага. Як бачыце – там было не да фарсу...

1995 год

У гэтым годзе тэатр адзначыў сваё першае 5-годдзе. У складзе творчага калектаву налічвалася 15 артыстаў (8 жанчын і 7 мужчын). Да 30 гадоў працавалі 6 чалавек. Прафесійны склад трупы быў такі: артыстаў першай катэгорыі -- 3, другой катэгорыі – 12. У асноўным гэта былі выхаванцы Беларускага універсітэта культуры. Занятасць артыстычнага персаналу -- амаль 100%. Запаўняльнасць глядзельнай залы на стацыянары складала вечарам – 86 %, днём – 97 %.

Юбілей тэатр адзначыў плённа – ажно 6 прэм’ер пабачылі гледачы. Тры з іх падаравала слонімцам таленавітая дзяўчына з Мінска. Імя яе – Таццяна Дубік. Таццяна прыехала ў Слонім і адразу “упісалася” у творчы калектыў. Сваю новую п’есу “Апошні дыназаўрык” ёй прапанаваў Аляксей Якімовіч. П’еса маладому рэжысёру прыйшлася даспадобы і яна хутка надала ёй сцэнічнае жыццё. Разам з Таццянай Дубік актыўна працавала маладая мастачка Людміла Лобач (Шаўчэнка). “Апошняга дыназаўрыка” Людміла аформіла па-свойму ярка і прыгожа, што надало спектаклю зімовую і казачную атмасферу.

Пасля “Апошняга дыназаўрыка” Таццяна Дубік ставіць п’есу для дзяцей “Новыя прыгоды ў Прастаквашыне” па п’есе Эдуарда Успенскага. Афармляе спектакль Людміла Лобач. Прэм’ера выклікала цікавасць не толькі ў юных гледачоў, але і ў дарослых. І гэта невыпадкова. Праблемы ўзаемаадносін бацькоў і дзяцей былі і застаюцца актуальнымі сёння. Тым больш, што дзеці нашы хочуць быць вольнымі і незалежнымі ад жыццёвых праблем сваіх бацькоў, якія часам зусім не звяртаюць на іх увагі. Так і юны герой гэтага спектакля – дзядзька Фёдар (артыстка Іна Ёрш), які едзе ў вёску Прастаквашына, знаходзіць там сабе сяброў – ката Матроскіна (артыстка Ірына Яцук), сабаку Шарыка (артыст Уладзімір Навумік) і галчаня (артыстка Алена Паляўкова), купляе хату і жыве.

Шмат прыгод з юнымі героямі адбылося за гэты час у Прастаквашыне. А ў горадзе іх шукалі мама (артыстка Таццяна Натарава) і тата (артыст Васіль Сявец). Толькі дзякуючы дасціпнаму паштальёну Печкіну (артыст Віктар Шчарбакоў) усё у спектаклі завяршылася добра.

Падарункам для дзяцей была ў той год яшчэ адна казка. Гэта спектакль па п’есе Яўгена Шварца “Чырвоны каптурык” у пастаноўцы Мікалая Варвашэвіча. Памятаю, пасля прэм’еры я запытаўся ў першых слонімскіх юных гледачоў: хто ім найбольш спадабаўся ў спектаклі? Адным спадабаўся Чырвоны каптурык, другім – Заяц, трэцім – Воўк, чацвёртым – Ліса... Так, пастаноўка тады атрымалася добрай. А дзеці з захапленнем распавядалі пра сваіх любімых персанажаў казкі. Мне толькі застаецца нагадаць, што ролю Чырвонага каптурыка сыграла Іна Ёрш, а ўсіх астатніх казачных герояў выканалі артысты Т.Натарава, У.Навумік, В.Сявец, В.Шчарбакоў, А.Прэдка, Н.Жукоўская, А.Савушкін.

Слонімскіх дзяцей у гэты год чакаў і навагодні сюрпрыз – спектакль “Дзед Мароз і лясун” па п’есе беларускай пісьменніцы Людмілы Рублеўскай. Людміла напісала яго спецыяльна для тэатра ў Слоніме. Напісала, каб расказаць дзеткам пра лесуна – жыхара лесу. Лесуны ў славянскай міфалогіі бываюць розныя: і добрыя, і страшныя, і злыя. Акрамя лесуна, у спектаклі дзеці ўбачылі Дзеда Мароза, снягурку, фею-дабрадзею, ваўка і зайца. Ролю Дзеда Мароза сыграў артыст Віктар Шчарбакоў. Яго герой атрымаўся разважлівым, спакойным і добрым. А вось вобраз лесуна, які захацеў у лесе стаць Дзедам Марозам і захапіў мех з падарункамі, выдатна стварыў Уладзімір Навумік.

Цікава сыграла ролю феі-дабрадзеі артыстка Таццяна Натарава, а ролю ваўка, які “вые музычна і меладычна”, выканаў артыст Васіль Сявец. Што датычыць снягуркі і зайца, дык тады, але па-рознаму, працавалі над іх вобразамі артысты Анжэліка Прэдка, Кліменціна Працэнка, Іна Ёрш і Ірына Яцук. Створаныя імі снягурка і заяц таксама атрымаліся розныя. Але гэта было добра, бо кожны артыст бачыў свайго героя па-свойму.

У спектаклі дзейнічалі шэсць асоб. Але сёмай -- былі гледачы. Яны адгадвалі загадкі, адказвалі на пытанні, дапамагалі станоўчым героям казкі разабрацца дзе праўда, а дзе падман...

Асалоду ад дзвюх прэм’ер у гэтым годзе атрымалі і дарослыя гледачы. Мікалай Варвашэвіч паставіў спектакль “Каханне з падманам” па п’есе “Ветрагоны” класіка беларускай драматургіі Уладзіслава Галубка, а Таццяна Дубік здзівіла ўсіх спектаклем “Жарты Парыжа” па п’есе “Блэз” французскага драматурга Клода Манье. Праўда, ёй дапамагаў і Мікалай Варвашэвіч.

Упершыню п’еса Уладзіслава Галубка была апублікавана ў 1930 годзе. Але да сённяшніх дзён яна па-ранейшаму актуальная сваёй тэматыкай. Ёсць у ёй і фінансавыя праблемы, і зладзейства, і падманутае каханне, і нават палітыка. Уладзіслаў Галубок, калі пісаў сваю камедыю, добра ведаў, з каго і з чаго будуць смяяцца гледачы. Гэтага пры пастаноўцы прытрымліваліся і рэжысёр, і акцёры. Смех драматурга з адмоўных рысаў чалавечага жыцця шчыры і адкрыты. А рэжысёр Варвашэвіч пэўным чынам нават асучасніў спектакль. І таму ягоныя падзеі па-свойму ператлумачваюць наш будзённы, звычайны дзень...

Галоўная гераіня спектакля бабка-мяшчанка, вельмі рухавая. Яе ролю выконвала артыстка Ніна Жукоўская. Артыстка сапраўды змагла стварыць камедыйны вобраз бабы, якая шмат разоў была замужам і зноў збіраецца ў свае шэсцьдзесят дзевяць гадоў. На бабцы “трымаўся” спектакль. Асабліва памятаюцца сцэны, калі бабка вяла гутарку са сваццяй (артыстка Таццяна Натарава). Гэта былі дзве хітрыя і рухавыя кабеты, але ж больш хітрэйшай аказалася свацця. Амаль такая, якую намаляваў Галубок.

Двух жулікаў Ігната і Сцяпана ў спектаклі ігралі артысты Васіль Сявец і Уладзімір Навумік. Яны нібыта сваталіся да Фросі (артыстка Іна Ёрш)—звычайнай, але наіўнай дзяўчыны. Ды не такая ў іх была мэта. Іх цікавілі бабчыны грошы, падараваныя Фросі. Лоўка, хітра і смешна яны ашукваюць Фросю і знікаюць.

У іншых ролях у гэтым спектаклі былі занятыя акцёры Ірына Яцук, Віктар Шчарбакоў, Сяргей Фурса, якія па-свойму арыгінальна сыгралі маці Фросі, Грыбоўскага і каваля Пётру.

Спектакль “Жарты Парыжа” многія гледачы памятаюць да сённяшніх дзён. Гэта быў першы французскі драматург, героі якога ажылі на слонімскай сцэне. Гэта была першая смелая сцэнічная камедыя з элементамі эротыкі. Найперш смелая для артыстак, якія перад гледачамі змаглі паказаць сваё аголенае прыгожае цела.

“Жарты Парыжа” захапілі гледачоў з першых хвілін. На сцэне – узбаламучаная жанчына Арыяна Кларэнс (артыстка Ірына Яцук) і малады мастак без грошай Блэз д’Амбрые (артыст Васіль Сявец). Менавіта яны пачыналі інтрыгуючую завязку дзеяння. Гледачам спачатку яшчэ не вельмі смешна было, але затое цікава, як Блэз уладзіць свае справы з жаніцьбай па разліку і, наогул, як складуцца яго далейшыя прыгоды. Справа ў тым, што правінцыйны мастак Блэз прыязджае ў Парыж, дзе па волі лёсу трапляе ў складаныя і смешныя абставіны. У гэтым калавароце яму трэба было знайсці месца не толькі ў жыцці, але і ў мастацтве. Яго акружаюць розныя людзі, але Блэз умее разабрацца ва ўсім, знайсці сваё каханне і паехаць з Мары (артыстка Анжэліка Прэдка) у Плутынэз-Маедэк, каб спакойна, шчасліва жыць і поўнасцю перайсці на нацюрморты.

Артыст Васіль Сявец, выканаўца ролі Блэза, на адным дыханні, роўна і ўпэўнена справіўся са сваёй задачай. Яго герой атрымаўся і смешным, і трохі наіўным, і ў той жа час хітрым маладым чалавекам. Можа толькі ў самым пачатку спектакля артыст адчуваў сябе ў ролі некалькі скавана. Але менавіта толькі ў пачатку спектакля.

Можа не зусім такой уяўлялі гледачы парыжскую кватэру, якую здымаў Блэз у Арыяны Кларэнс (задумка мастака спектакля Людмілы Лобач і рэжысёра), але з прыходам мілай брэтонкі Мары, ролю якой выконвала Анжэліка Прэдка, гледачы ўжо інакш не маглі ўявіць і ўспрыняць хатні быт французаў. Роля Мары, на мой погляд, ці не самая ўдалая была ў спектаклі. Чаму запомнілася менавіта яна? Відаць, нашага гледача ў ёй яднала адно паняцце – правінцыя. Правінцыйная праставатасць, недарэчнасць, сціпласць і шчырасць вельмі жыва, праўдзіва і далікатна паказаны былі і ўвасоблены артысткай у ролі Мары. Вобраз Мары ў спектаклі быў пераломным этапам у творчым жыцці маладой артысткі Анжэлікі Прэдка.

Удалы камедыйны ансамбль стварылі ў спектаклі артысты Віктар Шчарбакоў, Ніна Жукоўская і Кліменціна Працэнка ў ролях бізнесмена мсье Клебэра Карлье, яго жонкі мадам Карлье і іх дачкі Лауры Карлье.

Была ў спектаклі і яшчэ адна роля – гэта цудоўная іспанка Пепіта ў выкананні артысткі Таццяны Натаравай. О, Пепіта на сцэне ўносіла ажыўленне і камізм сваім неўтаймавальным тэмпераметрам і кідкай знешнасцю. Яна была – паэтычнай, узнёслай і гарачай натурай! Такія сцэнічныя героі не забываюцца.

Дзве гадзіны артысты ў вобразах сваіх герояў ашуквалі адзін аднаго. У рэшце рэшт усе настолькі дажартаваліся, што ім было ўжо не да жартаў. А гледачы ад убачанага насмяяліся ад душы.

1996 год

Казкі для дзяцей здаўна прыцягвалі да сябе ўвагу вучоных. Адны бачылі ў іх перш за ўсё ўзоры сапраўднага і непаўторнага мастацтва, другія шукалі рэшткі старадаўніх вераванняў, трэція імкнуліся праз казкі пазнаць гісторыю народа, яго ідэалы, мары і спадзяванні. А нашы далёкія продкі заўважылі, што казкі валодаюць велізарным выхаваўчым патэнцыялам. Станоўчыя казачныя героі, самаахвярна змагаючыся з сіламі зла, выпрацоўвалі ў юных душах стойкія, паслядоўныя арыентацыі на справядлівасць, дабрыню, высакораднасць. Перамога дабра над злом – неад’емны элемент амаль кожнага казачнага сюжэта – давала добры зарад аптымізму, без якога немагчыма выхаваць сапраўднага грамадзяніна сваёй Бацькаўшчыны.

Паказальная ў гэтым сэнсе была п’еса-казка Сяргея Кавалёва “Драўляны рыцар” у пастаноўцы Мікалая Варвашэвіча. Цікавым быў пачатак спектакля. На сцэне – стары драўляны дом на ўскрайку лесу. Калісьці тут жылі людзі, гарэў агонь у печы, пякліся блінцы і аладкі, спяваліся песні. Але гэта было даўно, так даўно, што пакінуты дом забыўся на чалавечы голас, адвык ад чалавечых крокаў і таму не адразу прачнуўся, калі раптам бразнуў замок, рыпнулі дзверы, увайшлі хлопчык (артыст Васіль Сявец) і дзяўчынка (артыстка Іна Ёрш). Хлопчык смяяўся: “А Драўляны рыцар сапраўды па-ранейшаму вісіць на цвіку. Я таксама ў дзяцінстве вельмі любіў гэтую ляльку. Рыцар быў такі непрыгожы і пашарпаны з выгляду, але калі я з ім гуляў, ён уяўляўся мне адважным героям і верным сябрам”. Сапраўды, праз пэўны час, калі Змора (артыстка Ніна Жукоўская) і Скныр (артыст Сяргей Пракопіч) выкрадуць дзяўчынку, на дапамогу ў пошуках яе ажыве і прыйдзе Драўляны рыцар (дэбют артыста Аляксандра Шалахонава). Хлопчык, Драўляны рыцар і Дамавічок (артыст Уладзімір Навумік) ідуць у пагоню. Смелыя героі вызваляць дзяўчынку.

Спектакль “Драўляны рыцар” быў для дзяцей як надзея, вера і спадзяванне, што на нашай зямлі ёсць яшчэ рыцары, якія абароняць свой край, людзей і дабро.

Як рэжысёр у 1996 годзе дэбютаваў артыст Васіль Сявец. І дэбют гледачам быў даспадобы. Малады рэжысёр паставіў казку “Хачу быць чараўніцай” па п’есе Н.Нячаевай у перакладзе на беларускую мову Артура Вольскага. Героямі казкі былі звычайныя насякомыя: бабуля Пчала, матылёк Мака, мураш Мур, страказа Стрыка, жук Жука, і муха Жужа. Гэтыя казачныя героі нікому не шкодзілі, разам гулялі, адпачывалі. І, здавалася б, усё ў іх добра, калі б на палянцы не з’явіўся трытон Трыт, які хоча ўсім абламаць крылы і з’есці. Але дзякуючы вопытнай бабулі Пчале да гэтага справа не даходзіць. Казачных насякомых цікава тады сыгралі артысты Т.Натарава, І.Ёрш, У.Навумік, А.Прэдка, І.Яцук, А.Шалахонаў, С.Пракопіч.

П’еса рускага драматурга А.Астроўскага “Жаніцьба Бальзамінава” нам добра знаёма. Па ёй пастаўлены мастацкі фільм, дзе ў галоўнай ролі выступае папулярны артыст Георгій Віцын. “Жаніцьбу Бальзамінава” ставілі многія прафесійныя і самадзейныя тэатры Беларусі. А ўпершыню п’еса была пастаўлена ў Пецярбургскім Александрыйскім тэатры 1 студзеня 1863 года.

Ролю Бальзамінава на сцэне Слонімскага драмтэатра рэжысёр Мікалай Варвашэвіч даверыў акцёру Уладзіміру Навуміку. Адзін з вопытных майстроў слонімскай сцэны апраўдаў давер рэжысёра: Бальзамінаў у выкананні Навуміка атрымаўся смешным, наіўным юнаком, амаль дурнем, з якога смяялася зала. Але Бальзамінаў не проста бытавы тып, а характар; нягледзячы на яго бачную пустату і нікчэмнасць, мы часам і сёння ўсе бываем бальзамінавымі, амаль так, як і хлестаковымі (“Рэвізор” Гогаля). Хто такі Бальзамінаў? Бальзамінаў – чалавек, які хоча жаніцца, і жаніцца толькі на багатай жанчыне, ба багацце – гэта і ёсць каханне.

Вельмі смешнай і арыгінальнай з боку рэжысёрскай задумкі атрымалася другая карціна. У ёй, кажучы па-руску, “возгорев новой любовью” і пераскочыўшы праз плот, Бальзамінаў знаёміцца і прызнаецца ў каханні Домне Белацелавай (артыстка Таццяна Натарава). Іх сустрэча ў саду, іх гутарка і рухі – былі самай вясёлай сцэнай у спектаклі. Артыстка Таццяна Натарава нават знешне была ўся ў вобразе поўнай удавы, якая гаворыць ляніва, з расстаноўкаю, але яна “вельмі добрая”. Белацелава – багатая жанчына, але гультаяватая і пуставатая, якая ад беспрацоўя марыць толькі пра мужчыну.

Вельмі ўдала было падабрана плацце ў Белацелавай. Яно быццам характарызавала гераіню, надавала ёй нейкай галоднай сексуальнасці і душэўнай пустэчы. Паглядзіце, маўляў, якая жанчына марна прападае! І тут раптам з’явіўся Бальзамінаў... З іх і смяяліся гледачы. Сапраўды, п’еса не старэе. І тады і цяпер мы проста смяёмся з сябе.

Рэжысёр Мікалай Варвашэвіч шмат у чым рызыкаваў, давяраючы ролю афіцэра Лук’яна Лук’янавіча Чабакова зусім тады маладому артысту Аляксандру Шалахонаву. Гэта была яго першая значная роля ў спектаклі для дарослых гледачоў. Але рызыка, хоць і не на ўсе сто працэнтаў, апраўдала сябе. Вобраз атрымаўся.

Многім спадабалася ў спектаклі свацця Акуліна Гаўрылаўна Красавіна і кухарка Матрона, ролі якіх выканалі Вікторыя Міхальчык і Ірына Яцук. Свацця Красавіна – цудоўная свацця: вясёлая, хітрая, артыстычная. А як хацела яна спяваць раманс Віцеляро “Никто души моей не знает...”! Але замест раманса ў яе спявала душа, гарэлі вочы і ззяла ўсмешка. Усё гэта было бачна на сцэне ў артысткі Вікторыі Міхальчык.

Кухарка Матрона ў выкананні Ірыны Яцук -- атрымалася даволі разважлівай жанчынай, паважнай і сталай. Артыстка ўдала знайшла знешні воблік, дэталі знешняй характарыстыкі, якія красамоўна сведчылі пра ўнутраны воблік гераіні. Адчуваўся дакладны пластычны малюнак вобраза.

У п’есе А.Астроўскага ёсць дзве сястры Пежэнавы. Гэта Раіса і Анфіса. Рэжысёр Мікалай Варвашэвіч у сваім спектаклі пакінуў толькі Раісу, ролю якой выканала Іна Ёрш. Выканала выдатна. Гэта быў самы лепшы сцэнічны вобраз у спектаклі. Ён дакладна ўвабраў прыкметы тагачаснай атмасферы. І гэтыя прыкметы і норавы артыстка прафесійна данесла да гледачоў.

Вядома, у спектаклі былі і недахопы. Крыху больш ярчэйшымі фарбамі маглі быць намаляваныя вобразы Паўлы Пятроўны Бальзамінавай і Хімкі. Але акцёры, якія іх выконвалі, трохі не дацягнулі. Тым не менш, спектакль “Жаніцьба Бальзаміна” змог акунуць беларускіх гледачоў у маскоўскае жыццё XIX стагоддзя.

1997-1998 гады

Гэта былі нялёгкія гады для тэатра. Калектыў яго застаўся без мастацкага кіраўніка. Энтузіяст-арганізатар Мікалай Фёдаравіч Варвашэвіч не па сваёй волі выйшаў на пенсію, хоць і заставаўся бадзёрым, энергічным і спрактыкаваным творцам. Праўда, ён часова выконваў абавязкі чарговага рэжысёра па кантракце. А дырэктарам тэатра быў прызначаны Аляксандр Клябанаў, які на гэтай пасадзе працаваў да сакавіка 2001 года.

З 26 акцёрскіх адзінак у трупе былі заняты толькі 12, а 14 было вакансій. Толькі 4 акцёры мелі спецыяльную адукацыю – вучэльня і універсітэт культуры.

У гэты час з Гродна ў тэатр прыехаў рэжысёр Віктар Небальсін. Ён ажыццявіў пастаноўкі для дзяцей – “Чарнакніжнік” па п’есе С. Кавалёва, “Жыла-была Сыраежка” па п’есе В.Зіміна і сам напісаў і паставіў п’есу “Крыштальная сняжынка”. У ролі Сыраежкі дэбютава маладая артыстка Юлія Сурмейка.

Для дарослых Віктар Небальсін паставіў спектакль па п’есе У.Рудава “Камедыя”. Да гэтай п’есы рэжысёр Небальсін вернецца яшчэ ў 2005 годзе. Першая “Камедыя” мела поспех, хаця рэакцыя на спектакль была неадназначная. Тым не менш слонімская “Камедыя” у пастаноўцы Віктара Небальсіна аб’ездзіла многія гарады і пасёлкі Беларусі. А артыстка Ірына Яцук, якая выконвала ролю чорта, атрымала за гэтую ролю дыплом рэспубліканскага фестывалю маладых акцёраў “Надзея” у Гродне.

“Камедыя” 1997 года і “Камедыя” 2005 года – вельмі адрозніваліся. Першая была надзелена шчодрым гумарам, надзвычай смешнай аказалася і простай. Другая “Камедыя” атрымалася філасофскай, мудрай, разважлівай, хаця і не пазбаўлена народнага гумару. “Камедыя” Марашэўскага-Рудава-Небальсіна заключала ў сабе, калі так можна сказаць, традыцыйную мараль эксплуататараў, сэнс якой зводзіцца да таго, што чалавек не павінен наракаць на свой лёс. А беларускі мужык за гэтыя 300 гадоў амаль не змяніўся. Ды і п’е ён не менш, а можа, і больш, чым тады, калі жыў Марашэўскі.

Дзецям у тыя гады вельмі добры падарунак зрабіў малады рэжысёр Васіль Сявец. Ён паставіў спектаклі “Добры змей” па п’есе Аляксея Якімовіча і “Іван Світаннік” па п’есе Галіны Каржанеўскай. У спектаклі “Добры змей” рэжысёр увёў элемент лялечнага тэатра – лялька, якая іграла разам з акцёрамі. І гэтаю пальчатачнаю лялькай з’яўляўся Добры Змей, ролю якога выконвалі і агучвалі артысты Сяргей Пракопіч і Аляксандр Шалахонаў.

Усе казачныя падзеі ў спектаклі “Іван Світаннік” адбываліся ў тыя часы, калі звяры і птушкі ўмелі размаўляць, калі дапамагалі людзям мячы-самасекі ды лапці-самаскокі. Жылі-былі тады тры браты Іван Вячорнік, Іван Паўночнік і Іван Світаннік. Пайшлі яны ў свет шукаць чароўную дудку. Шмат прыгод было на іх шляху. Толькі дзякуючы малодшаму брату Івану Світанніку, удалося знайсці чароўную дудку і вызваліць з палаца Кашчэя прыгожую дачку Касю-красуню.

Ролю Касі-красуні выконвала артыстка Наталля Шугай. Гэта была адзіная жаночая роля ў спектаклі. Але артыстка ўдала стварыла вобраз беларускай прыгажуні, якая спадабалася дзецям.

Братоў Іванаў Вячорніка, Паўночніка і Світанніка ігралі артысты Сяргей Фурса, Аляксандр Шалахонаў і Васіль Сявец. Вобраз бацькі – дэбют Барыса Кучынскага. Калі на першы раз не ўсё атрымалася ў “артыста” у стварэнні вобраза гэтага героя, дык музычнае афармленне Барыса Кучынскага заслугоўвала ўвагі, бо спектакль ён аздобіў добрай музыкай.

У казцы “Іван Світаннік” быў толькі адзін адмоўны герой – гэта Кашчэй, ролю якога сыграў артыст Уладзімір Навумік. Кашчэй у яго выкананні атрымаўся хітрым і смешнаватым дзядком.

З прэм’ерных работ, і гэта адзначалі беларускія тэатральныя крытыкі, у 1998 годзе найбольш удалым быў спектакль “Мы ідзем глядзець “Чапаева” па п’есе А.Данілава ў пастаноўцы М.Варвашэвіча. Па гэтай п’есе нават пастаўлены фільм. А рэжысёр Мікалай Варвашэвіч у Слоніме вельмі тонка вызначыў жанр п’есы – лірычная камедыя. Разам з тым у асобных эпізодах гучалі і драматычныя адценні, у абмалёўцы характараў і адносінах галоўных персанажаў – Яўгена Цімошына (артыст Аляксандр Шалахонаў), яго жонкі (артыстка Ірына Яцук), даўняй сяброўкі Цімошына Ганны Калеванавай (артыстка Вікторыя Міхальчык) – назіралася матываваная гратэскавасць.

Спектакль вельмі прыхільна быў сустрэты гледачом. Аднак з-за адыходу з тэатра артыста Аляксандра Шалахонава, ён вельмі хутка выпаў з бягучага рэпертуару.

1999 год

У гэтым годзе чатыры розныя рэжысёры паставілі чатыры спектаклі. Малады рэжысёр Святлана Наўгародская ўпадабала п’есу Аляксея Якімовіча “Маўглі”, якую драматург напісаў паводле казкі Р.Кіплінга. І ёй даверылі паставіць спектакль па гэтай п’есе. І спектакль атрымаўся даволі цэласным, найперш з-за ўдалага падыходу інсцэніроўшчыка да адбору і фарміравання драматургічнага матэрыялу, напружана-рытмічнай арганізацыі сцэнічнага дзеяння і энтузіязму маладых акцёраў – выканаўцаў асноўных роляў.

Галоўны герой спектакля Маўглі (артыст Уладзімір Навумік), выхаваны на вопыце жыцця ў джунглях у вялікай воўчай сям’і і які апекуецца сваімі добрымі сябрамі-звярамі – высакародным мядзведзем Балу (артыст Віктар Шчарбакоў) і мудрым удавам Каа (артыст Сяргей Лішык), адважна ўступае ў змаганне з каварным і драпежным Шэр Ханам (артыст Сяргей Фурса) і выходзіць з ім пераможцам. Дзякуючы непасрэднасці сцэнічнага акцёрскага існавання, трапна знойдзенай і арганізаванай сэнсавай і эмацыянальнай інтанацыі размовы выканаўцаў з маленькім гледачом аб пераможнасці Дабра ў барацьбе з сіламі Зла, спектакль выклікаў самую шчырую прыхільнасць, а яго станоўчыя героі – непаддзельную любоў і непасрэднае жаданне дзіцячай аўдыторыі сваім удзелам прыйсці на дапамогу сілам Дабра.

Рэжысёр з Мінска Казімір Мальковіч у гэты годзе паставіў п’есу А.Астроўскага “На бойкім месцы”. Новая пастаноўка выклікала ў гледачоў неадназначную рэакцыю. Адны крытыкавалі рэжысёра за яго незвычайнае сцэнічнае ўвасабленне, другія – хвалілі. Дасталося тады і артыстам. Калі Таццяна Натарава, выконваючы ролю Яўгеніі Міронаўны, як кажуць, трапіла ў самую “дзесятку”, то артыст Віктар Шчарбакоў у ролі гаспадара заезнага двара Бяссуднага, атрымаўся рахманым і нават добрым чалавекам. А ў п’есе Вукол Ермалаеў Бяссудны – гэта моцны стары чалавек са строгім тварам і густымі, навіслымі бровамі. Адным словам, злы і бессардэчны чалавек.

У ролі сястры Бяссуднага Ганначкі дэбютавала маладая артыстка тэатра Таццяна Жук. Знешні выгляд дзяўчыны, добрая дыкцыя і мова дазволілі ёй першай сваёй роллю спадабацца гледачам. Купецкага сына Пятра Непуцёвага сыграў артыст Васіль Сявец, а ролю работніка Бяссуднага Жука выканаў артыст Сяргей Фурса. Калі герой Сяўца атрымаўся наіграным, то Сяргей Фурса свайго Жука трохі склаунадзіў.

Была ў спектаклі і яшчэ адна дзеючая асоба – гэта Паўлін Іпалітавіч Мілавідаў. Ён памешчык “сярэдняй рукі”, адстаўны кавалер з вялікімі вусамі, у цыганскім казаціне, падпяразаны чаркескай папругай з сярэбраным наборам. Але нават знешне ён так не выглядаў. Ды і роля Мілавідава, якую выканаў артыст Уладзімір Навумік, далёка ні яго роля. Уладзімір Навумік – усё ж артыст больш камедыйнага жанру.

Спектакль “На бойкім месцы”, пастаўлены рэжысерам К. Мальковічам, на жаль, як адзначалі крытыкі, аказаўся пазбаўленым той завостранасці развіцця драматычных падзей, што разгортваліся ў п’есе, сістэма вобразаў, у якой за кошт скарачэння колькасці дзеючых асоб і іх “алоўкавага” аб’яднання, дарэчы, была якасна парушана такім рэжысерскім умяшаннем. Дзеянне ў спектаклі, хутчэй, развіваецца паводле стэрэатыпу павольнага, замаруджанага бытавога прачытання драматургіі Астроўскага. Таму і трагічны напал набываў тут меладраматычнае адценне, не матываваў і не прадракаў катастрафічнасці развязкі. Рэжысура не здолела раскрыць дынамічную, востраканфліктную прыроду п’есы.

Творчая спадчына беларускага драматурга Францішка Аляхновіча (1883-1944), нягледзячы на неадназначнасць стаўлення да яе, апошнія гады знаходзіць даволі актыўнае сцэнічнае ўвасабленне ў тэатрах Беларусі. Зразумелы і зварот у тыя гады Слонімскага беларускага драмтэатра да творчасці Францішка Аляхновіча, у якой тэма беларускага адраджэння, як і ў многіх іншых айчынных драматургаў пачатку ХХ стагоддзя, знаходзіла рознабакове асвятленне. Адны з яго п’ес гэтай праблематыкі, як, да прыкладу, “Няскончаная драма”, будуюцца на глыбокай псіхалагічнай распрацоўцы вобразаў, другія – як “Пан міністр” – грунтуюцца на падкрэслена камедыйнай аснове. Менавіта ў апошняй, як мастак, Ф. Аляхновіч сумленна і пераканаўча раскрывае магчымы адваротны бок ідэі беларускасці, звязаны з ідэалізацыяй ўяўнага, пажаданага і з неразуменнем канкрэтна-надзённага ў рэальным жыцці. У камедыі “Пан міністр” аўтарская ўвага засяроджваецца на такой з’яве, як далучэнне да адраджэнскага руху розных прыстасаванцаў, “таксама” беларусаў, што кіруюцца толькі сваімі карыслівымі інтарэсамі. Выключна такой фігурай і прадстае цэнтральны персанаж п’есы – нехта Філімон Пупкін.

Адчуўшы подых перамен, Філімон Пупкін вырашае ўключыцца ў агульную справу. На хвалі нацыянальнага ўздыму ён надумаў узляцець ажно на пасаду міністра, а дзеля набыцця папулярнасці вырашыў надрукаваць у газетах сваю панегірычную біяграфію. Аднак журналісты, уразумеўшы сапраўдную сутнасць магчымага кандыдата, робяць з яе памфлет, і кандыдатура Пупкіна правальваецца. Паралельна з “грамадска-палітычнай” інтрыгай у п’есе развіваецца інтрыга любоўная. Чалавек ужо сталага ўзросту, Пупкін захапіўся маладой дзяўчынай – Любай. З вёскі, дзе яна жыла без бацькоў у цёткі, Філімон пераводзіць яе да сябе ў горад і распачынае свае заляцанні. Але і тут усе яго жаніховыя хітрыкі церпяць крах. Люба збягае ад пажадлівага і хцівага перастарка з маладым хлопцам Міколам, якога шчыра кахае. Як правалілася Філімонава “сватанне” з беларушчынай, так і сарвалася яго жаніцьба з маладой і прыгожай дзяўчынаю. Гэткім вадэвільна-сатырычным чынам драматург выкрывае поўнае маральнае банкруцтва падобных “пупкіных”.

Рэжысёр Сяргей Бачкоў услед за драматургам таксама спрабаваў выбудаваць сцэнічнае дзеянне ў вадэвільна-сатырычным рэчышчы. У спектаклі было шмат адкрыта камедыйных сітуацый, даволі вынаходліва падтрыманых мізансцэнічна. Характар галоўнага героя Філімона Пупкіна (артыст Сяргей Фурса) сатырычна шаржыраваны, нават гратэскавы, але разам з тым падаваўся ў чымсьці даволі штучным. Люба ў выкананні артысткі Кацярыны Дзядовіч – разумная, дасціпная, з выразна акрэсленым пачуццём гонару і чалавечай годнасці. Лірычная лінія кахання Любы і Міколы (артыст Сяргей Лішык), як яна была вырашана ў спектаклі слонімцаў, жанрава выбівалася з агульнай камедыйна-сатырычнай плыні спектакля і, нягледзячы на шчырасць сцэнічнага існавання выканаўцаў, выглядала даволі эклектычнай. Увогуле, спектаклю “Пан міністр” не хапала, на думку беларускіх крытыкаў (Беларускі тэатр, 1999: Агляд тэатральнага сезона. Мінск, 2000. С.96-97) мастацкай цэласнасці, вытанчанасці рэжысёрскага рашэння. Асобныя прыёмы – да прыкладу, пластычныя эцюды з танцаўшчыцамі – з пункту гледжання харэаграфіі выглядалі недасканалымі, а ў агульным кантэксце пастановачнай стылістыкі падаваліся надуманнымі і, да таго ж, значна замаруджвалі развіццё асноўных падзей. І адна з прычын гэтага – непрафесіяналізм рэжысуры Сяргея Бачкова, які спецыялізаваўся ў тэатры і даволі паспяхова на гукарэжысуры. Хаця Сяргей Бачкоў паставіў некалькі вельмі ўдалых спектакляў для дзяцей.

Найбольшай мастацкай дасканаласцю, цэласнасцю рэалізацыі рэжысёрскай задумы вылучалася, на мой погляд і на погляд тэатральных крытыкаў, якія пабывалі на прэм’еры спектакля, пастаноўка знакамітай камедыі К. Гальдоні “Гаспадыня гасцініцы”, ажыццёўленая Мікалаем Варвашэвічам. Яго рэжысёрская манера вызначалася ў гэтым спектаклі найперш удумлівым і ўважлівым падыходам да тэксту п’есы. Пры тым, што прачытанне рэжысёрам гэтага твора Гальдоні, які справядліва лічыцца адным з лепшых узораў камедыі характараў у сусветнай драматургіі, нельга назваць хрэстаматыйным. М. Варвашэвіч, выдатна разумеючы сціплыя тэхнічныя пастановачныя магчымасці слонімскай сцэны, пільна скіроўваў сваю ўвагу, а таксама і ўвагу выканаўцаў не на знешнія эфекты, а на раскрыццё ўнутранай сутнасці характараў персанажаў, дакладнасць матывацыі іх учынкаў, старанна выбудоўваў узаемаадносіны паміж дзеючымі асобамі. У выніку гісторыя простай дзяўчыны і разам з тым спрытнай “спакушальніцы” і прадпрымальнага дзялка, гаспадыні гасцініцы Мірандаліны, набывала – пры ўсёй знешняй лёгкасці развіцця сюжэтных перыпетый – вострасацыяльнае гучанне, выражанае ва ўсведамленні галоўнай гераіняй уласных чалавечых правоў, у яе ўменні гэтыя правы адстойваць і абараняць. Ролю Мірандаліны тэмпераментна, вельмі вынаходліва, дасціпна, з добрым мастацкім густам і адчуваннем жанру выконвала артыстка Наталля Шугай. Яе Мірандаліна вяла адчайна смелую, таленавітую, не пазбаўленую цвярозага разліку гульню-барацьбу з усімі, хто пасягаў на яе гонар, і найперш – з Кавалерам Рыпафрахта, каб, атрымаўшы ў рэшце перамогу, зрабіць уласны выбар і аддаць руку і сэрца чалавеку свайго саслоўя – слузе Фабрыцыа, якога яна шчыра кахае.

Цікавыя характары стварылі ў гэтым спектаклі і іншыя выканаўцы – спрытнага, кемлівага і высакароднага духам Фабрыцыа (артыст Васіль Сявец), напорыстага, фанабэрыстага, але не пазбаўленага пачуцця гумару Кавалера Рыпафрата (артыст Уладзімір Навумік), шчырай і смяшлівай Артэнзіі (артыстка Вікторыя Міхальчык).

2000 год

Гэты год для тэатра быў нялёгкім. З-за здароўя калектыў пакінуў Мікалай Варвашэвіч – чалавек, якога да сённяшніх дзён з любоўю і шчырасцю ўспамінаюць усе акцёры, асабліва тыя, каго ён вучыў вялікаму сцэнічнаму мастацтву.

Але тэатр не застаўся без рэжысёра. У верасні да работы ў калектыве прыступіў прафесійны рэжысёр Віктар Бутакоў, які меў значны творчы вопыт працы ў тэатрах Расіі і Казахстана. Ён адразу ўзяўся за працу. І 3 снежня на суд гледачоў вынес сваю першую пастаноўку “Пакуль яна памірала” па п’есе Н.Птушкінай. Аўтарка напісала п’есу ў жанры вадэвілю. Аднак рэжысёр твор убачыў па-іншаму і пастаноўку зрабіў у жанры сентыментальнай камедыі.

У спектаклі дзеі адбываліся ў наш час у кватэры вельмі старой дамы Соф’і Іванаўны, якая хоча хутчэй памерці. Яна нават у сваёй адзінай дачушкі Таццяны, старой дзевы, пытаецца: “Скажы мне праўду, Таццяна, калі я памру, табе стане лягчэй?”. Але Соф’я Іванаўна, як і любы чалавек, баіцца паміраць, бо Таццяна, яе адзіная дачка, застанецца адна без мужа, без дзяцей, без блізкага чалавека.

Праз пэўны час да іх у кватэру выпадкова трапляе мужчына, якога завуць Ігар. І тут у жыцці Соф’і Іванаўны ўсё мяняецца, і паміраць яна ўжо не збіраецца ў бліжэйшыя два-тры гады.

Ролю Соф’і Іванаўны ў спектаклі выконвала артыстка Тамара Галаванава. Гэта яе быў дэбют на слонімскай сцэне. Не ўсё артыстцы ўдалося, тым не менш персанаж яе гераіні атрымаўся пераканаўчым. Артыстка Надзея Ільчанка выканала ролю Таццяны. Слонімскія гледачы даўно яе не бачылі на сцэне. Справа ў тым, што пэўны час артыстка жыла ў Расіі, і толькі нядаўна яна зноў вярнулася ў Слонім. Гадоў шэсць назад Надзея Ільчанка іграла ролю Клавы ў спектаклі “Жаніх па перапісцы”. Гэтай яе роллю, магчыма, і запомнілася аматарам слонімскай тэатральнай сцэны. Роля Таццяны прыйшлася артыстцы даспадобы. Яе гераіня — гэта шчырая і добрая жанчына, якая ўмее кахаць, перажываць і чакаць.

Спектакль значна ажываў, калі на сцэне з’яўляліся вядомыя артысты Уладзімір Навумік і Ірына Яцук. Яны цудоўна выканалі ролі Ігара і Дзіны.

“Мой герой, — казаў Уладзімір Навумік, — звычайны сучасны бухгалтар, які сочыць за здароўем і ўмее зарабляць грошы”. А Дзіна ў выкананні Ірыны Яцук атрымалася вясёлай і адначасова сумна-камічнай гераіняй…

Новая прэм’ера тады ўнесла нейкую свежасць і навізну ў калектыў тэатра, у яго рэпертуар.

Дзеці новы спектакль “Дзень нараджэння” па п’есе Наталлі Абрамцавай убачылі ў красавіку. Пастаноўку ажыццявіў Васіль Сявец.

Чым адметны быў новы спектакль для дзяцей у Слонімскім беларускім драмтэатры? Найперш тым, што ў ім заняты былі дзевяць вядучых маладых акцёраў. Для дзіцячага спектакля — гэта своеасаблівы гонар. Звычайна ў пастаноўках для дзяцей дзейнічаюць 4-5 акцёраў, а тут — палова трупы. Сярод вопытных майстроў слонімскай сцэны — былі дзве маладыя артысткі -- Юлія Сурмейка і Кацярына Дзядовіч. Юлія іграла матылька, а Кацярына — вавёрку. Гледзячы на іх, адчувалася, што артысткі вельмі хвалююцца, перажываюць, каб толькі ўсё было добра. Яно і добра было. Юлія Сурмейка і Кацярына Дзядовіч стараліся стварыць тых казачных герояў, якія ім уяўляліся: шчырых і даверлівых матылька і вавёрку, якія хочуць да 100-годдзя елкі падрыхтаваць з ляснымі сябрамі самы прыгожы і арыгінальны падарунак. Побач з больш вопытнымі майстрамі сцэны, артысткі не “выпалі” з агульнага ансамбля, а наадварот, унеслі свежы струмень у спектакль, найперш сваёй маладосцю і прыгажосцю.

Адметнасцю і відавочнай плённасцю ў пошуках знешняй характарыстыкі вызначаліся акцёрскія работы ў новым спектаклі Сяргея Фурсы (мядзведзь), Наталлі Шугай (ліса), Ірыны Яцук (варона), Сяргея Лішыка (дрозд), Надзеі Ільчанка (кікімара), Ніны Жукоўскай (елка). А ролю шэрага суму (самоты) выканаў сам рэжысёр спектакля Васіль Сявец. На маю думку, гэтую ролю можна было прапанаваць сыграць таксама маладым артысту ці артыстцы, але рэжысёр вырашыў выканаць яе сам. На жаль, яна не вельмі яму ўдалася, бо напамінала ролю жыда з “Камедыі”, якога бліскуча Васіль Сявец увасобіў на слонімскай сцэне. У ролі самоты хацелася б убачыць некага іншага.

Добры і шчыры мядзведзь Сяргея Фурсы, хітрыя і нахабныя ліса з варонаю Наталлі Шугай і Ірыны Яцук, інтэлігентны і музычны дрозд Сяргея Лішыка, спакойная і не злосная кікімара Надзеі Ільчанка, стогадовая сумленная і вопытная елка Ніны Жукоўскай зачароўвалі гледачоў сваёй казачнасцю, ігрой і, вядома ж, касцюмамі. Так, касцюмы ў спектаклі былі, на рэдкасць, яркія і самабытныя. А гэта ўжо ўдача, а таксама нейкая палёгка для артыстаў, бо нават касцюмы характарызавалі сцэнічных персанажаў.

2001-2002 гады

За два гады рэжысёр Віктар Бутакоў паставіў у Слоніме 7 спектакляў. Рэжысёр працаваў плённа і шчыра.

Новай яго прэм’ерай у Слоніме была пастаноўка п’есы “Непаразуменне” лаўрэата Нобелеўскай прэміі Альбера Камю. Рэжысёр Віктар Бутакоў, узяўшы да пастаноўкі гэтую п’есу, безумоўна, ішоў на пэўную творчую рызыку. Але рэжысёр здолеў з рэалістычнай выкрывальнай драматургіі па-майстэрску дасягнуць псіхалагічнай глыбіні і філіграннай дакладнасці рэжысёрскага рашэння сцэн і адзінства пастановачнай задумы. Глядач адчуў па-сапраўднаму ўвесь трагізм, спустошанасць душ Марты, яе маці і іх слугі.

Сама п’еса Альбера Камю – гэта тэма абсурднасці існавання, адзіноты, закінутасці чалавека і адначасова яго адказнасці за свае паводзіны, непазбежнасці маральнага выбару. Таму вялікая, у першую чаргу, заслуга была рэжысёра Віктара Бутакова, які асмеліўся ажыццявіць драму. Спектакль, сапраўды, быў складаны і з пункту рэжысуры, і з пункту акцёрскага выканання галоўных роляў. Акцёры тэатра, якіх добра ведае слонімскі глядач, на дзіва хутка і па-майстэрску ўдала памянялі сваё сцэнічнае амплуа.

Зусім іншымі гледачы ўбачылі Наталлю Шугай (Марта), Ірыну Яцук (Марыя), Аляксандра Шалахонава (Ян), Тамару Галаванаву (маці Марты). Акцёры зразумелі філасофскую глыбіню п’есы і спектакля, а таксама задумку рэжысёра. Не ўсё ў іх атрымалася выдатна, але поспех быў адчувальны. Героі артыстаў мусілі жыць і дзейнічаць так, каб адчуваць сябе шчаслівымі ў тым абсурдным свеце. Яшчэ сам аўтар п’есы Альбер Камю лічыў, што жыццё чалавека – гэта пастаянная і няспынная творчасць, магчымая толькі ва ўмовах свабоды; без свабоды няма творчасці і ўсяго таго, што складае асноўныя вымярэнні чалавечых каштоўнасцей.

Вельмі ўдалым у спектаклі было музычнае афармленне. Тэатральны крытык Вячаслаў Іваноўскі на адным з абмеркаванняў спектакля сказаў: “Асобна трэба адзначыць арганічнае музычнае вырашэнне спектакля. Малады слонімскі кампазітар Алег Грасевіч напісаў цікавую арыгінальную музыку да спектакля, далёкую ад музычнага ілюстратарства. Шырока выкарыстоўваючы сучасныя прыёмы спалучэння ў музычным радзе элементаў сінтэзіраваных шумоў, кампазітар якраз і дасягнуў стварэння вельмі важнай для спектакля гукашумавой атмасферы, значна пашыраючы тым самым эффект дакладнага псіхалагічнага ўздзеяння на гледача”.

9 снежня ў Слонімскім беларускім драматычным тэатры адбылася прэм’ера спектакля “Сямейны партрэт з чужым” па п’есе рускага драматурга Сцяпана Лабазёрава. Спектакль паставіў галоўны рэжысёр тэатра Віктар Бутакоў.

Падзеі ў спектаклі адбываліся ў расійскай глыбінцы ў канцы 80-х гадоў мінулага стагоддзя. У звычайную вясковую сям’ю Цімафея і Кацярыны, якія здаюць пакойчык пад “гасцініцу”, пасяляецца 25-гадовы Віктар. Ён прыехаў у вёску афармляць клуб. А вось спыніцца часова не было дзе. Таму і выбраў мясцовы халасцяк Міхаіл для Віктара пакойчык у доме гэтай сям’і.

У час засялення госць знаёміцца з гаспадаром, бабкай і прыгожай Таняй, а пасля пытаецца ў Міхаіла:

— Слухай, а колькі гадоў гэтай Тані?

— Навошта табе? – пытаецца Міхаіл.

— Такая дзяўчынка! А чаго ты адразу, сам з ёю, ці што? Ты ж для яе стары!

Міхаіл зазлаваў, найперш з-за таго, што Таня спадабалася Віктару. Каб неяк падстрахавацца ад будучых блізкіх узаемаадносін, якія б маглі ўзнікнуць паміж Віктарам і Таняй, Міхаіл шэпча бабцы і ўсім астатнім, што іх кватарант нядаўна вярнуўся з дурдому, і каб яны былі з ім вельмі асцярожныя. Ён нават бярэ ў бабкі распіску, што ён іх аб гэтым папярэдзіў. Адначасова кажа і Віктару, што яго падсялілі да псіхаў:

— Не выходзь, не размаўляй і наогул – маўчы. Галоўнае – з дачкою не ўздумай. А то яны такі вэрхал паднімуць...

З гэтага моманту ў сям’і, куды пасяліўся малады чалавек, пачынаюцца прыгоды і праблемы. З іх і атрымалася бытавая камедыя, якая адлюстроўвала ці не сённяшнія будні нашага аднастайнага жыцця. Галоўная гераіня спектакля ў фінале разважае: “Усе чамусьці бегаюць, крычаць, равуць, атручваць некага збіраюцца, не разумееш, хто цяпер дурань, хто разумны... Відаць, толькі кошак тапіць нам даручаюць...”.

У спектаклі “Сямейны партрэт з чужым” -- шэсць дзеючых асоб, ролі якія выконвалі Уладзімір Навумік (Цімафей), Вікторыя Міхальчык (Кацярына), Наталля Шугай (Таня), Тамара Галаванава (бабка), Васіль Сявец (Віктар), Сяргей Лішык (Міхаіл). Найбольш удала са сваімі ролямі справіліся артысты

У. Навумік, В. Сявец і С. Лішык. На іх і трымаўся ўвесь спектакль.

Віктар Бутакоў вельмі хацеў паставіць сучасную п’есу беларускага драматурга. Прапанаваў яму п’есу Уладзіміра Бутрамеева “Чужыя грошы”. П’еса рэжысёру спадабалася і ён яе паставіў. Спектакль называўся – “Па кім звоніць звон”. Назва спектакля ў пэўнай ступені прадвызначала і накірунак сцэнічнай інтэрпрытацыі бутрамееўскай п’есы.

Гэты спектакль быў паказаны ў межах конкурснай праграмы Другога фестываля беларускай нацыянальнай драматургіі ў Бабруйску. Гэта быў першы за гады існавання выхад Слонімскага беларускага драматычнага тэатра, як прафесійнага тэатра, на імпрэзу такога ўзроўню. Для слонімскіх акцёраў гэты ўдзел стаў карысным хаця б таму, што яны, так ці інакш, атрымалі магчымасць адчуць тэатральнае жыццё Беларусі.

У канцы 2002 года Віктар Бутакоў ставіць навагоднюю казку “Белая Мышка”, якую я напісаў разам з Аляксеем Якімовічам. Галоўнымі героямі казкі былі Дзед Мароз, Снягурка, Певень, Чапялейка, Моль і вядома ж – Белая Мышка. Прыгодніцкі канфлікт у спектаклі адбываўся вакол зніклага снежаньскага гадзінніка, без якога ўсе людзі і лясныя гаспадары не змогуць сустрэць Новы год. Аказваецца, што гадзіннік прыхавалі нядобрыя Чапялейка і Моль, таму станоўчыя героі – Дзед Мароз, Снягурка, Белая Мышка і Пеўнік – усё робяць дзеля таго, каб вярнуць на ёлку гадзіннік, які працікае дванаццаць гадзін, і наступіць Новы год.

Да ўсяго сказанага пра творчае жыццё тэатра ў 2001-2002 гадах, трэба нагадаць, што 10 красавіка 2001 года ў тэатр прыйшоў новы дырэктар – Мікалай Васільевіч Лішык. Тэатрам ён кіруе ўжо 7 гадоў.

2003 год

У сакавіку тэатр пакінулі рэжысёр Віктар Бутакоў і яго жонка – артыстка Тамара Галаванава. У калектыў вярнуўся Віктар Небальсін і пачаў працаваць галоўным рэжысёрам. За год ён паставіў спектаклі “Сямейны уік-энд”, “Крыштальную сняжынку” і “Пудзіла”. Дарэчы, п’есу “Пудзіла” напісаў Аляксей Якімовіч. Гэта быў сёмы спектакль пастаўлены на слонімскай сцэне паводле ягоных драматычных твораў.

Гледачам запомніўся спектакль “Пярсідскі бэз”, які паставіў малады рэжысёр, выпускнік Беларускай акадэміі мастацтваў Дзяніс Нупрэйчык. У спектаклі было толькі дзве ролі – Ён (артыст Сяргей Лішык) і Яна (артыстка Ірына Яцук) і два супрацоўнікі міліцыі (артысты Віталь Спасюк і Сяргей Фурса. Іх ролі без слоў). Рэжысёру і акцёрам удалося паказаць жыццё ў трагічны момант лёсаў двух людзей.

2004-2005 гады

За два гады на слонімскай сцэне гледачы ўбачылі 7 спектакляў у пастаноўцы Васіля Сяўца і Віктара Небальсіна. Адзін спектакль “Зайка-зазнайка” паставіла былая артыстка тэатра Анжэліка Прэдка.

Віктар Небальсін вырашыў ажыццявіць пастаноўку трагікамедыі Андрэя Макаёнка “Трыбунал”. Драматург напісаў гэту п’есу ў 1970 годзе. Яна – пра неўміручасць нашага народа. І калі ў папярэдніх беларускіх п’есах пра Другую сусветную вайну станоўчыя персанажы характарызаваліся аднабакова ўзвышана, манументальна статычна. То Цярэшку Калабка Андрэй Макаёнак не толькі не падсаджвае на п’едэсталы, а нават запіхнуў яго ў мяшок. А справа была вось у чым. Простага беларускага калгасніка Цярэшку Калабка (артыст Уладзімір Навумік) немцы прызначылі старастам. Цярэшкава жонка (Ірына Яцук) і дзеці ўспрынялі гэта як самую страшэнную ганьбу. Больш таго, з двухсэнсоўных размоў Цярэшкі, з яго знешне бесклапотных жартаў вынікала, быццам ён сам згадзіўся быць старастам, каб атрымаць нарэшце ўладу над людзьмі. Аднак гэта падманнае разуменне сутнасці падзей, якія раскрываліся на сцэне. На самай справе Цярэшка меў сувязь з партызанамі і выконваў заданне – і для партызан было вельмі важна, каб на чале вясковай улады, якой давяралі немцы, быў свой чалавек.

У спектаклі было няшмат дзеянняў. У ім пераважала больш размоў, знешне бяскрыўдных жартаў Цярэшкі, якога жонка з дзецьмі завязалі ў мех і судзілі сямейным трыбуналам за здраду. Але гледачы разумелі, як глыбока пакутуе герой. Як хацелася б Цярэшку адкрыцца родным людзям, што ніякі ён не стараста, што ўсё гэта для адводу вачэй, што ён быў і застаўся патрыётам сваёй краіны...

А рэжысёр Васіль Сявец у сваім спектаклі “Курыца” паказаў нам прыгажосць, якая абяззбройвае мужчын перад жанчынамі. Бо што ж прымусіла артыстку Дашчатаўскага драмтэатра Алу Кастрову (артыстка Ірына Яцук) бесцырымонна ў пяць гадзін раніцы ўварвацца ў той самы пакой інтэрнату, дзе некалі са сваім мужам-адміністратарам пачынала сваё сямейнае жыццё? А хапіла толькі аднаго тыдня яе адсутнасці, як муж Алы закахаўся ў маладую “курыцу” – артыстку Нону Дубавіцкую (артыстка Наталля Шугай) і гатовы ўцячы з ёй, пакінуўшы Але дзвюх пятнаццацігадовых дачок.

У спектаклі “Курыца” артыстам тэатра ігралася лёгка. Бо яны ігралі ролі артыстаў, у якіх сваё жыццё з праблемамі, радасцямі і расчараваннямі. А з гэтым калектыў тэатра добра знаёмы.

2006-2008 гады

Паціху да беларусаў пачынае вяртацца наша літаратурная, гістарычная і культурная спадчына. Гэта пацвярдзіў і новы спектакль “Пакрыўджаныя” паводле п’есы забытага беларускага драматурга Леапольда Родзевіча (1895–1938) у пастаноўцы рэжысёра Віктара Небальсіна. Фонд прэзідэнта Беларусі па падтрымцы беларускай культуры і мастацтва выдаткаваў на пастаноўку гэтага спектакля 30 мільёнаў беларускіх рублёў.

У 1916 годзе, калі Леапольду Родзевічу быў толькі 21 год, ён стварыў сімвалічна-рамантычную драму “Пакрыўджаныя”, якая асобным выданнем была апублікавана ў 1921 годзе. І дзесьці ў 1990-х гадах спектакль па гэтай п’есе ўпершыню паставіў Беларускі акадэмічны тэатр імя Якуба Коласа ў Віцебску. І вось новае сцэнічнае ўвасабленне “Пакрыўджаных”. Дарэчы, гэты драматычны твор тэатразнаўцы да сённяшняга дня ставяць на адзін узровень з купалаўскім “Раскіданым гняздом”.

Дзеянне “Пакрыўджаных” адбываецца ў часы паншчыны. У аснове твора ляжыць ідэя асабістай свабоды чалавека. Яна ўвасоблена перш за ўсё ў вобразе старога Тодара, народнага самародка-разьбяра, ролю якога цікава выканаў артыст Сяргей Лішык.

Ролю яго дачкі Улляны прафесійна сыграла Наталля Шугай. Яе гераіня розная: то шчырая, то добрая, то бессардэчная. Спачатку яна кахае корніка Піліпа, але калі іх каханне пракляў бацька, Піліп звар’яцеў, а Улляна “пайшла па руках”. Вобраз Піліпа цікава і своеасабліва ўвасобіў на сцэне артыст Сяргей Фурса. Яго герой атрымаўся настолькі праўдзівым, настолькі здаецца пакрыўджаны лёсам, што сцэнічная драма, думаецца, адбываецца не на сцэне, а ў рэальным жыцці.

Кропку ў спектаклі ставіць Тодар. Ён кажа: “Эх, Улляна! Пакрыўдзіў мяне й Піліпа Бог, але цябе яшчэ больш пакрыўдзіў: згас свет у маіх вачах, застыг розум у Піліпа, а ў цябе, Улляна, душы няма”.

Спектакль “Пакрыўджаныя” нялёгкі. Гледачам самім прыходзіцца шмат дадумаць, разважаць на няпростым чалавечым жыццём, над характарамі людзей. Толькі як бы ні складвалася наша жыццё, чалавек павінен сам выбіраць: каго кахаць, з кім жыць, каго шанаваць.

На сцэне тэатра ажылі і героі італьянскага драматурга, лаўрэата Нобелеўскай прэміі Дарыо Фо. Пастаноўку новага спектакля “Свабодны шлюб” ажыццявіў рэжысёр Валерый Голікаў. Гэта дэбют рэжысёра, і, як адзначылі на абмеркаванні спектакля сябры мастацкага савета тэатра, даволі ўдалы.

Што можа быць цудоўнейшым за свабоду? Што можа быць небяспечнейшым за яе? Пра гэта можна шмат палемізаваць, спрачацца, казаць і пісаць. Але аўтар п’есы, як і рэжысёр, прапанавалі сваё рашэнне гэтага вечнага пытання ў спектаклі “Свабодны шлюб”.

Антонія (артыстка Ірына Яцук) і яе муж — інжынер Мамбрэці (артыст Сяргей Яўменаў) — самая нядобранадзейная ў Італіі... сям’я. А можа, гэта проста свабодная пара? Ці саюз двух адзінокіх людзей пад адным дахам? “Тры ў адным” — вось, бадай, самае правільнае вызначэнне.

Дзея спектакля пачыналася з самай звычайнай сітуацыі, якая склалася ў выніку доўгага і пяшчотнага сутыкнення чалавечых душаў — са спробы суіцыду аднаго з іх. А далей няхай разважаюць гледачы: патрэбна свабода ў сям’і ці не?

Монаспектакль нялёгкі, бо ў асноўным на сцэне дзве дзейныя асобы — два артысты. Толькі ў фінале на сцэне з’яўляецца прафесар (артыст Сяргей Фурса). Але спектакль глядзіцца, сумаваць гледачам ён не даваў. Артысты стварылі яркія, шчырыя вобразы сваіх герояў, асабліва гэта ўдалося Ірыне Яцук, якая вядзе спектакль і на якой, у прынцыпе, і трымаецца ўся пастаноўка.

Спектакль для дзяцей “Зялёны атрад” (рэжысёр Васіль Сявец) не шкодзіла б паглядзець і дарослым гледачам. Бо ў тых дзеях, якія адбываюцца ў спектаклі, адлюстравана наша рэчаіснасць. Рэчаіснасць, звязаная з навакольным асяроддзем, з яго аховай і чысцінёй.

Маленькія лясныя жыхары — лісяня, мядзьведзяня і ваўчаня вырашылі стварыць зялёны атрад, каб ратаваць лес ад засмечвання і безладдзя. Але, каб зялёны атрад “зарэгістравалі” — неабходна мець свой статут, замацаваны пячаткаю. Толькі гэта зрабіць не так і проста, бо пячатка знаходзіцца ў бабы Ягі. Вось тут і пачынаюцца казачныя прыгоды, якія вельмі падобныя на рэальныя і сучасныя. Тым не менш, сябры з зялёнага атрада ўсе перашкоды праходзяць і дабіваюцца сваёй мэты.

У галоўных ролях спектакля заняты артысты Наталля Шугай, Сяргей Фурса, Уладзімір Навумік, Сяргей Яўменаў, Ірына Яцук і Дзяніс Прысняк.

“Каму і навошта патрэбны казкі? Гэты жанр я лічу вельмі неабходным. Казка — гэта эпіграф жыцця. Гэта малітва на сон, на сумны настрой, на дрэннае надвор’е. І для дзяцей, і для дарослых. Дзеці становяцца мудрэйшымі, а дарослыя вяртаюцца да чыстай крыніцы маленства. Казка — сувязь пакаленняў. У гэтым іх галоўнае чарадзейства”, — гэтыя словы належаць драматургу Наталлі Абрамцавай. Яна пражыла кароткае жыццё, але пасля сябе пакінула шмат цікавых твораў для дзяцей, найперш навагодніх п’ес. Некалькі гадоў таму на сцэне Слонімскага драматычнага тэатра была пастаўлена яе п’еса “Дзень нараджэння”, а напрыканцы 2007 года адбылася новая прэм’ера па п’есе Наталлі Абрамцавай “Патэлефануйце снягурачцы”. Гэта навагодні спектакль і падарунак не толькі дзецям, але і іх бацькам.

Спектакль паставіў рэжысёр тэатра Васіль Сявец. Як адзначыў галоўны рэжысёр тэатра Віктар Небальсін, спектакль у пастаноўцы Васіля Сяўца атрымаўся лепшым, чым сама п’еса. Магчыма, і так. Бо спектакль сапраўды вясёлы, шчыры, музычны. Майстэрства рэжысёра і прафесійная ігра акцёраў стварылі на сцэне казачны цуд. Ды і сцэнічныя героі на сцэне зусім не падобныя на традыцыйных: воўка, лісу, зайца. У новым спектаклі іншыя казачныя героі: філін, лось Топа, папугай, снягурачка — гэта станоўчыя героі, ролі якіх выконваюць артысты Віталь Спасюк, Сяргей Яўменаў, Сяргей Фурса, Наталля Шугай. Дарэчы, роля снягурачкі ў артысткі Наталлі Шугай не першая. “Я ўжо сыграла ролю трох снягурак у розных спектаклях, — сказала артыстка. — Але ўсе снягуркі розныя, бо задачы ў кожнай снягуркі неаднолькавыя. Хаця па характары ўсе снягуркі добрыя і ветлівыя, яны з’яўляюцца ўнучкамі Дзеда Мароза і з іх трэба браць прыклад. А яшчэ ў нашых спектаклях снягуркі змагаюцца са злом і абараняюць дабро”.

Ёсць зло і ў гэтым спектаклі, якое ствараюць нуда Зялёная, зайздрасць Чорная і баба Яга. Іх ролі цікава выканалі артысткі Надзея Ільчанка, Вікторыя Міхальчык і Ірына Яцук. Гэтым артысткам часцей за ўсё дастаюцца ў дзіцячых спектаклях ролі адмоўных герояў. І яны спраўляюцца з імі па-майстэрску ярка і лёгка. Дарэчы, артыстка Слонімскага драматычнага тэатра Ірына Яцук прызнана лепшай артысткай 2007 года Гродзенскай вобласці. Ёй уручана прэмія імя Аляксандра Дубко Гродзенскага аблвыканкама.