„Ойча наш...”

„Ойча наш...”

„Хай прыйдзе Царства Тваё”

Мільёны вернікаў, а разам зь імі і мы штодзень паўтараем словы Малітвы Гасподняй „Ойча наш... хай прыйдзе Царства Тваё”. Аднак ці напэўна добра разумеем сэнс гэтых слоў? Няўжо Царства не прыйшло і не знаходзіцца ўжо ўнутры нас, як сказаў Ісус Хрыстос? (Лук. 17, 21).

Царства Божае — гэта Божае панаваньне. Яно пашыраецца на ўвесь сусьвет і на чалавечую душу. У прыродзе яно зьяўляецца неаспрэчным фактам і ажыцьцяўляецца шляхам безумоўнага выкананьня законаў прыроды, дадзеных Тварцом сусьвету. „Госпад паставіў пасад Свой на нябёсах і Царства Ягонае над усім пануе”, — кажа Давід у 102 Псальме (19). Царства Божае зьмяшчаецца таксама ў сэрцы чалавека, аднак у ніводнае сэрца Бог не ўрываецца гвалтам. Яно ажыцьцяўляецца толькі са згоды самога чалавека (параўн: Адкр. 3, 20).

У сэнсе Божага панаваньня Царства бачым ужо ў Старым Запавеце, калі Ізраіль знаходзіўся пад непасрэдным Божым кіраўніцтвам, пакуль не пажадаў мець зямнога цара. Гэта быў сумны паварот у гісторыі старазапаветнай Царквы. Аб гэтым так гаворыцца ў Сьвятым Пісаньні: „І сабраліся ўсе старэйшыны Ізраіля і прыйшлі да Самуіла ў Раму і сказалі яму: вось ты састарэў а сыны твае ня ходзяць шляхамі тваімі. І так устанаві над намі цара, каб ён судзіў нас, як у іншых народаў. І не спадабалася слова гэтае Самуілу... і маліўся Самуіл Госпаду, і сказаў Госпад Самуілу: паслухай голасу народу ўва ўсім, што яны гавораць табе, бо не цябе яны адкінулі, але Мяне, каб Я не панаваў над імі” (1 Цар. 8, 4-7). Аднак, калі цары ізраільскія ўводзілі народ у ідалапаклонства, прарокі заклікалі народ вярнуцца да жывога Бога і прызнаць Яго панаваньне над сабою.

Ува ўсіх старазапаветных прароцтвах мы знаходзім прадказаньні аб Хрысьце-Месіі, Які будзе царстваваць над Сваім народам. У Кнізе прарока Міхея сказана: „Госпад будзе царстваваць над імі на гары Сыёне ад цяпер і навекі” (4, 7). А ў Кнізе Захарыі чытаем: „Вось цар Твой ідзе да цябе справядлівы і збаўляючы, лагодны, сядзячы на асьліцы і маладым асьле... і Ён абвясьціць мір народам і панаваньне Яго будзе ад мора да мора і ад ракі да канцоў зямлі” (9, 9-10).

Царства Божае не ажыцьцявілася ні ў Старым Запавеце, ні ў межах аднаго толькі ізраільскага народу, хаця ў сэрцах асобных праведнікаў яно зьзяла незвычайнай прыгажосьцяй і боскай веліччу. Аднак прароцтвы нагадвалі зноў і зноў, што Царства Божае прыйдзе і яно будзе панаваньнем Месіі. Хрыстос запэўніў, што ў Царстве Нябесным зьбяруцца прадстаўнікі ўсіх народаў зямлі: „Многія прыйдуць з Усходу і з Захаду і засядуць за сталом з Аўраамам, Ізаакам і Якубам у Царстве Нябесным” (Мацьв. 8, 11).

Прыйшоў час, калі на беразе Ярдана раздаўся голас апошняга старазапаветнага прарока Яана Хрысьціцеля: „Пакайцеся, бо наблізілася Царства Нябеснае” (Мацьв. 3, 2). Гэтыя-ж словы прагучэлі затым з вуснаў самога Ісуса Хрыста на пачатку Яго публічнага служэньня. Са слоў Яана і Хрыста бачна, што Царства Божае зьявілася разам з прыходам на сьвет Хрыста-Месіі. У шматлікіх прытчах Хрыстос тлумачыў сутнасьць, рост, разьвіцьцё і канчатковую перамогу Царства. На пытаньне Пілата Ісус адказаў: „Царства Маё ня з гэтага сьвету” (Яан. 18, 36). Удзельнікам гэтага Царства ня можа быць аднак той, „хто не народзіцца ад вады і Духа” (Яан. 3, 3-5). Паводле Хрыста, шлях у Царства Божае вядзе праз духоўныя народзіны, ад Слова Божага і Сьвятога Духа. Такім чынам Царства Божае нішто іншае як панаваньне Хрыста ў адроджаным сэрцы. Паводле Евангельля, Царства Божае трэба „шукаць”. Умовы пасьпяховых пошукаў гэта вызваленьне ад празьмернай нагрузкі, ад балясту зямных клопатаў, якія тармозяць імкненьне да запаветнай мэты. Таму і Хрыстос гаворыць: „Не турбуйцеся, што есьці, піць, у што апрануцца”. Неабходная ўмова посьпеху — мэтанакіраванасьць, энэргія і асабістыя намаганьні. „Царства Нябеснае сілай дасягаецца” (Мацьв. 11, 12), — сказана ў Евангельлі. Пад намаганьнем падразумяваецца ўнутраная дысцыпліна, духоўная засяроджанасьць, праца над сабою, жыцьцё паводле Божай праўды. Усё гэта патрабуе намаганьня, натугі, пільнасьці і праніклівасьці, але ў Царства Божае няма іншага шляху.

Царствам Божым паклікана стаць Царква Хрыстовая. Яна, сама напоўненая і ажыўленая Сьвятым Духам, павінна знаходзіцца пад кіраўніцтвам Хрыста і сваёй задачай лічыць прапаведаваньне Евангельля ўсім народам (Марк. 16, 15). На жаль, Царква не заўсёды належна выконвала сваё заданьне, страціла свой апостальскі імпэт і занядбала сваю місію ў сьвеце.

Калі аднак духоўныя народзіны ўчыняюць сэрца носьбітам Царства Божага, дык аб якім прыходзе Царства мы просім у малітве „Ойча наш”? Вымаўляючы гэтыя словы мы просім больш поўнага панаваньня Хрыста ў нашым сэрцы, бо ведаем, колькі ў нашым жыцьці супраціву волі Божай і непадпарадкаваньня ёй.

Аб гэтым росьце Хрыстовага панаваньня ў нашых сэрцах Апостал Пётр гаворыць: „Дзеля гэтага, браты, больш і больш намагайцеся рабіць цьвёрдым вашае пакліканьне і абраньне: гэтак паступаючы ніколі не спатыкнецеся” (1 Пятр. 1, 10). І калі „Царства Божае ня ежа і не пітво, але праведнасьць і мір і радасьць у Сьвятым Духу” (Рым. 14, 17), дык ясна, што менавіта гэтыя якасьці павінны расьці і ўмацоўвацца ў нашых сэрцах. Паколькі-ж гэты рост незавершаны, мы ўсклікаем „хай прыйдзе Царства Тваё”.

Хрыстос вучыць нас маліцца аб прыходзе Царства Божага яшчэ і таму, што ня споўніліся яшчэ прароцтвы аб новым небе і новай зямлі. „Ня будзе чыніць зла ні шкоды на сьвятой гары Маёй, бо зямля будзе напоўнена веданьнем Гасподнім, як воды напаўняюць мора”, — чытаем у Кнізе прарока Ісаі (11, 9). „Вось Я ствару новае неба і новую зямлю і ранейшае ўжо ня будзе згадвацца і ня прыйдзе на думку. А вы будзеце весяліцца і радавацца навекі з таго, што Я ствараю” (65, 17-18). „Мы-ж чакаем паводле Яго абяцаньня новага неба і новай зямлі, на якіх праўда жыве”, — пісаў Апостал Пётр (1 Пятр. 3, 13).

Ведаючы пра гэтыя абяцаньні Божыя мы ўсклікаем: „Хай прыйдзе Царства Тваё” — новае неба і новая зямля, на якіх жыве праўда.

„Хай будзе воля твая...

...як у небе, так і на зямлі”. Згодна праваслаўнай тэалёгіі, Царква дзеліцца на пераможную — нябесную і ваяўнічую — зямную. Выканаўцамі волі Божай у небе зьяўляюцца анёлы. У Евангельлі гаворыцца: „Глядзіце, не пагарджайце ні адным з малых гэтых, бо кажу вам, што анёлы іх на небе заўсёды бачаць аблічча Айца Майго Нябеснага” (Мацьв. 18, 10). Гэта значыць, што анёлы стаяць перад Богам чакаючы Яго загадаў. Анёл зьявіўся першасьвятару Захарыі і Дзеве Марыі, пастухам на віфляемскіх палях, Хрысту ў Гефсіманскім садзе, Міраносіцам і Апосталам пасьля Ўзьнясеньня Хрыста. Два прадстаўнікі нябеснай Царквы: Майсей ды Ілья зьявіліся Хрысту на гары Фавор. Усё гэта гаворыць пра выкананьне волі Божай на зямлі. У Адкрыцьці Яана Багаслова бачым анёлаў і 24-х старцаў гатовых выконваць усю волю свайго Нябеснага Ўладара (Адкр. 5, 11-12).

Дасканальнае выкананьне волі Божай на небе анёламі і пераможнаю Царквою зьяўляецца інсьпірацыяй і прыкладам для зямной Царквы. Як выканаць волю Божую на ўласным прыкладзе паказаў Ісус Хрыстос: „Мая ежа — выконваць волю Таго, хто паслаў Мяне” (Яан. 4, 34), — кажа Хрыстос. „Не шукаю волі Сваёй, але волі Айца, Які паслаў Мяне” (Яан. 5, 30). „Я зышоў зь неба ня дзеля таго, каб выканаць волю Маю, але волю Айца, Які паслаў Мяне” (Яан. 6, 38). Найбольш характэрны прыклад падпарадкаваньня волі Айца Нябеснага Хрыстос паказаў у Гефсіманскім садзе. „Ойча Мой! Калі ня можа абмінуць Мяне келіх гэты, каб ня піць Мне яго, хай будзе воля Твая” (Мацьв. 26, 42). Такімі-ж словамі Хрыстос вучыць маліцца і нас. Мы зьяўляемся Хрыстовымі вучнямі і жаданьне выканаць волю Божую, якое напаўняла сэрца Настаўніка, павінна напаўняць і сэрца кожнага верніка.

Усе хваробы, усе духоўныя недамаганьні маюць сваю крыніцу ў парушэньні волі Божай. Аднак існуюць два віды Божай волі. Адзін зь іх выказаны ў загадах і запаветах, якія выконваць павінны ўсе людзі. Каб выканацыь Божую волю, трэба перш за ўсё адмовіцца ад сваёй волі. Драму, якая вынікае з канфлікту паміж воляй Бога і нашай, перажывае кожнае пакаленьне і кожны вернік. Можна сказаць, што сутнасьцяй хрысьціянскага жыцьця зьяўляюцца ўсё новыя спробы падпарадкаваньня сваёй волі Богу, што не бывае ні лёгкае, ні прыемнае. Аднак гэта наш вярхоўны закон і найвышэйшае дабро. Для хрысьціяніна — гэта паратунак і вызваленьне. „Або рабі тое, што хоча Бог, або атрымаеш тое, чаго ня хочаш”, — гаварыў авва Евагрый. Разьлічваючы толькі на ўласную волю можна страціць усё. Давяраючы Божай волі і спрабуючы прыняць яе як уласную можна выйграць усё: душу, жыцьцё і вечнасьць. Ёсьць таксама Божая воля выказаная ў Божых плянах, якія выконвае Сам Бог. Сьвятое Пісаньне гаворыць пра вялікія і малыя пляны ў дачыненьні да ўсяго чалавецтва і да кожнага, паасобнага чалавека.

Каб выканаць Божую волю, мы перш за ўсё павінны яе ведаць. Заклік да пазнаньня яе гучыць у Лістах Апостала Паўла: „Пераабражайцеся абнаўленьнем розуму вашага, каб пазнаваць вам, што ёсьць воля Божая, добрая, угодная і дасканалая” (Рым. 12, 2). „Не перастаем маліцца за вас і прасіць, каб вы напаўняліся пазнаньнем волі Яго” (Кал. 1, 9), — пісаў Апостал.

Сьвятое Пісаньне — гэта кніга, у якой Бог адкрывае чалавецтву Сваю волю і таму Хрыстос заклікаў: „Вывучайце Пісаньні” (Яан. 5, 39). Дзеля пазнаньня волі Божай неабходна пазнаць Слова Божае. Аднойчы Хрыстос заявіў юдэям: „Вы памыляецеся ня ведаючы Пісаньня” (Мацьв. 22, 29).

Калі мы хочам, каб словы Малітвы Гасподняй „хай будзе воля Твая” не былі пустым гукам, мы павінны пайсьці за прыкладам жыхароў невялічкага горада Верыі, пра якіх гаворыцца ў Дзеях Апостальскіх: „Гэтыя-ж былі больш дабрадушныя, чым у Фесалоніцы: яны прынялі слова з усёй ахвотай ды кожны дзень разьбіралі Пісаньне, ці гэтак яно ёсьць” (17, 11).

Тыя, што „ня ведаюць Пісаньня” і тыя, што „разьбіраюць” яго — вось дзьве катэгорыі вернікаў у дачыненьні да Слова Божага.

„Хлеб наш надзённы дай нам сёньня”

Пасьля трох першых просьбаў аб тым, каб сьвяцілася Божае Імя, каб прыйшло Яго Царства і каб воля Божая выканалася ў небе і на зямлі, раптам гучыць даволі неспадзяваная просьба: аб надзённым хлебе. Яна тым болей можа выклікаць некаторую разгубленасьць, паколькі добра памятаем зь Евангельля словы: „Не турбуйцеся і не кажыце: што нам есьці? або што піць?” (Мацьв. 6, 31). Хрыстос сапраўды гаварыў, што „ня хлебам адным жыць будзе чалавек, але ўсякім словам, што выходзіць з вуснаў Божых” (Мацьв. 4, 4). З усяго кантэксту Сьвятога Пісаньня ясна вынікае, што душа мае пяршынства перад целам, яна важнейшая. У Евангельлі сказана: „Ня бойцеся тых, што забіваюць цела, але душы ня могуць забіць” (Мацьв. 10, 28). Мабыць таму некаторыя тлумачальнікі малітвы „Ойча наш” ніяк ня могуць зьмірыцца з тым, што Хрыстос сапраўды вучыў маліцца аб такой другараднай патрэбе як хлеб і прытым толькі на адзін дзень. Ім лепш адпавядае тлумачэньне, што гутарка ідзе не аб фізычным, але аб духоўным хлебе, ежы для душы. Аднак гэта непатрэбныя нелады і няма патрэбы разважаць, што Хрыстос хацеў гэтым сказаць. Што хацеў, тое і сказаў, а сказаў менавіта тое, аб чым ведае кожны чалавек: цела патрабуе ежы, каб было здаровае і належна выконвала свае функцыі. Наша цела — цудоўны інструмент, якім карыстаецца душа, як музыкант карыстаецца музычным інструментам. Нідзе ня сказана, што целам трэба пагарджаць. Апостал канстатуе агульнавядомы факт, што „ніхто ніколі ня меў нянавісьці да свайго цела, але корміць і грэе яго” (Эф. 5, 29) і гэтак, як чалавек любіць сваё цела, муж павінен любіць і сваю жонку (Эф. 5, 28). „Ці-ж ня ведаеце, што целы вашы ёсьць храм Духа Сьвятога? (...) Таму ўслаўляйце Бога ў целе вашым і ў духу вашым” (1 Кар. 6, 19-20), — заклікаў Апостал Павал, бо „вы — Цела Хрыстовае” (1 Кар. 12, 27).

Хлеб — гэта ня толькі сымбаль жыцьця, але і само жыцьцё, якое мае сваю крыніцу ў любові. Любоў — гэта Бог, Які дае жыцьцё і чаго найбольш красамоўным доказам зьяўляецца хлеб. Бог дае Сябе менавіта пад выглядам хлеба. Любоў і жыцьцё цесна паміж сабою зьвязаны, неразьдзельныя. Любоў спараджае жыцьцё, а жыцьцё — любоў. Дзелячыся хлебам, дзелімся жыцьцём і любоўю. Хлеб памнажаецца цудоўным чынам. Праз свой цуд ля Генісарэцкага возера Хрыстос прадставіў таямнічую сувязь паміж Богам і чалавекам праз пасярэдніцтва хлеба.

Адным з герояў апавяданьня пра цудоўнае размнажэньне хлеба (Мацьв. 14, 15-22) зьяўляецца несумненна нейкі ананімны хлопец, які меў пяць ячменных хлябоў і дзьве рыбы. Гэта быў прадбачлівы юнак, які думаў ня толькі пра духоўную ежу. Хаця і ведаў, што „не самым хлебам жыве чалавек”, аднак ведаў таксама, што сьпярша трэба зьесьці, каб заняцца вышэйшымі матэрыямі. Філёзаф, які галадае, будзе ў першую чаргу думаць як пад’есьці, а галодны паэт ня ў змозе думаць пра паэзію. Герой евангельскага апавяданьня быў ня толькі абачлівым, але і разумным хлопцам, бо розум, дарэчы, не заўсёды ідзе ў пары зь сівізною.

Евангеліст не затрымоўваецца на падрабязнасьцях. Калі Апосталы згадалі пра хлопца, які мае пяць хлябоў і дзьве рыбы, падзеі разгарнуліся па за самім юнаком, хаця ад яго згоды залежала ўсё далейшае. Юнак або прадаў свае запасы, або хутчэй за ўсё аддаў. Размнажаючы хлеб Хрыстос не згадаў хлопца, якога прадбачлівасьць, розум і дабрыня былі ўмовай зьдзяйсьненьня цуду. Адсюль выснова, што цуд хлеба заўсёды залежны ад абачлівасьці, розуму і дабрыні чалавека. Бог дае і цудоўна памнажае хлеб. Чалавек павінен абыходзіцца з хлебам абачліва і разумна і гэтак-жа ставіцца да зямлі, вады і паветра, якія за кожным разам паўтараюць цуд памнажэньня хлеба. Гэты цуд не абыходзіцца бяз працы і поту. Галеча вельмі часта выклікана не аб’ектыўнымі прычынамі, але неаднойчы проста бестурботнасьцяй, лянотай і дурнотай. Адначасова хлеб — сымбаль жыцьця і любові, патрабуе, каб ім дзяліліся. Справядлівы падзел зьяўляецца Божай воляй і сьведчыць аб высакародным, адказным чалавеку. З дарослымі, якія галадаюць, бывае па-рознаму, але галоднае дзіцё заўсёды будзе абвінаваўцам і воклічам аб помсьце зь неба. Справядлівы падзел не азначае матэматычнай роўнасьці, бо і роўнасьць не заўсёды справядлівая. Як пісаў Апостал, справа ў тым, каб дастатак адных быў дзеля недастатку іншых і каб той, „хто сабраў многа, ня меў лішняга, і хто — мала, ня меў недастатку” (2 Кар. 8, 14-15).

Евангельскі натоўп насыціўся, аднак нічога не навучыўся. Людзі пакінулі пасьля сябе мноства рэштак хлеба і рушылі дадому. Хрыстос, які застаўся даўжэй, зьвярнуў увагу Апосталаў на неахайнасьць людзей. Ён загадаў сабраць рэшткі, каб нічога не змарнавалася. Невыключана, што сярод тых, хто прыбіраў, апынуўся і той прадбачлівы, добры хлопец, для якога здарэньне з хлебам было павучальным урокам і доказам слушнасьці яго стаўленьня. Невядома, што сталася з гэтымі рэшткамі: можа далі жывёле, а можа кінулі ў возера рыбам. У кожным разе сабраных было дванаццаць кашоў рэштак, напэўна прынамсі ачышчаючы, як прынята сёньня гаварыць, навакольнае асяродзьдзе і ратуючы падарваную, чалавечую рэпутацыю.

„І даруй нам даўгі нашы як і мы дароўваем даўжніком нашым”

У Евангельлі паводле Лукі (11, 4) заміж слова „даўгі” ўжыта слова „грахі”: „даруй нам грахі нашы”. Перш за ўсё трэба патлумачыць, што значыць доўг, а што грэх. Першы грэх зьдзейсьнены на зямлі тлумачыць усю сутнасьць грэху наагул. Гэта непаслушэнства Богу, парушэньне Яго запаветаў.

У доме Сымона-фарызэя Хрыстос сказаў прытчу пра двух даўжнікоў: „У аднаго крэдытора былі два даўжнікі: адзін вінаваты быў пяцьсот дынараў, а другі — пяцьдзесят. І калі яны ня мелі чым заплаціць, ён дараваў абодвум” (Лук. 7, 41-42). У Евангельлі паводле Мацьвея (18, 23-35) гаворыцца пра тое, як цар дараваў свайму слугу вялізны доўг у дзесяць тысяч талентаў, а той выявіў чорную няўдзячнасьць не дараваўшы свайму даўжніку невялічкага даўгу. Астранамічная сума паказвае наколькі вялікі наш доўг у дачыненьні да Бога. Мы вінаваты Богу ўсё пачынаючы з самога жыцьця. „Што ты маеш, чаго не атрымаў-бы”, — кажа Апостал Павал (1 Кар. 4, 7). Гэтай прытчай Хрыстос гаворыць нам аб неаднолькавых даўгах перад Богам. Іншы быў доўг Сымона-фарызэя, іншы Марыі Магдаліны, Нікадыма і разбойніка на крыжы. Аднак галоўныя ў прытчы не памеры даўгу, але факт, што Бог дароўвае ўсялякі грэх, калі грэшнік шчыра гэтага просіць.

На ўроках Закону Божага я сам сустрэўся з думкамі дапытлівай моладзі, што мы не павінны адказваць за грахі нашых бацькоў, а тым болей нашых прабацькоў у раі. Мы ня маем на іх уплыву, не маглі іх прадухіліць і не павінны несьці адказнасьці за іх. Гэтае пытаньне можа быць прадметам абшырнейшагна разважаньня, але дастаткова сказаць, што згодна праваслаўнаму катэхізісу, ужо ў таінстве хрышчэньня памірае стары чалавек з уласьцівым яму першародным грэхам і нараджаецца новы, які прысвойвае сабе збавіцельную моц Хрыстовага выкупленьня. На нас ужо не ляжыць цяжар Адамавага грэху, але затое мы бясконца паўтараем грэх нашых прабацькоў.

Наша штодзённая непаслухмянасьць Богу бывае выпадковая, міжвольная, а таксама сьвядомая. Некаторыя правіннасьці дапускаем не жадаючы іх зьдзяйсьняць і іх можна яшчэ неяк вытлумачыць. На такія правіннасьці пашыраецца бязьмежная Божая міласэрнасьць. Аднак мы таксама цалкам сьведама можам штодзень гаварыць безумоўную хлусьню, крыўдзіць нашых бліжніх, закрываць сваё сэрца на патрэбы іншых людзей, выяўляць свой агідны характар і спрычыняць боль нашым блізкім. Ад такіх сьведамых грахоў проста неабходна адмовіцца, не ісьці зь імі на ніякі кампраміс. У гэтым сэнсе Божы загад ясны і канкрэтны: „Прыбярыце вашы злыя дзеяньні ад вачэй Маіх: перастаньце рабіць ліха” (Іс. 1, 16).

Аднак у малітве „Ойча наш” нельга прайсьці міма слоў „як і мы дароўваем даўжніком нашым”. Ёсць таксама людзі, якія ў даўгу перад намі. Гэта могуць быць нават члены нашых сем’яў, непрыемныя суседзі або незычлівыя супрацоўнікі. Яны маглі нас пакрыўдзіць, абразіць, абгаварыць, але нейтралізаваць іхную варожасьць і ператварыць іх у сяброў можна толькі адным шляхам: велікадушна дараваць ім іхныя правіны памятаючы, што ніхто не дасканалы. „Нішто гэтак не паўстрымоўвае крыўдзіцеляў, як лагодная цярплівасьць пакрыўджаных”, — гаварыў Яан Залатавусны. „Лепш цярпець зло, чымсьці быць прычынаю зла: лепш быць ахвяраю, чымсьці злачынцам”, — пісаў блажэнны Аўгустын. Узьнікае натуральнае пытаньне: колькі разоў дароўваць людзям іх правіны ў дачыненьні да нас? Можа да сямі разоў, як гэта лічыў Апостал Пётр. Аднак Хрыстос не пакінуў ніякага сумневу. „Нават сем разоў па семдзесят”, гэта значыць: бясконца, без абмежаваньняў, гэтак як бязмежная ўсёдаравальнасьць Божая.

Мы павінны ўмець прабачаць, паколькі і Бог прабачае нам, аднак гэта не павінна быць адзіным стымулам для прабачэньня. Не спалучанае зь нечым іншым, яно нагадвала-б халодны разьлік і эгаізм. Вось таму Хрыстос дадае яшчэ адну, глыбейшую і бескарысную матывацыю: „Будзьце міласэрныя, як міласэрны Айцец ваш” (Лук. 6, 36). Міласэрнасьць дапамагае лепш зразумець свайго брата і прабачыць яму, асабліва тады, калі ён абражае нас безь ніякай прычыны. Яно напамінае нам, якія мы самі (калі ў дрэнным настроі, дык зьедлівыя і агрэсіўныя), дапамагае мець больш чульлівае сэрца і быць больш велікадушнымі. Міласэрнасьць — па-лаціне: „мізэрыкордья” — складаецца з двух слоў: „мізэр” — беднасьць і „кордзіс” — сэрца. Гэта пачуцьцё, якое зьмяшчае ў сабе літасьць і спачуваньне, якія выклікаюць чалавечыя беднасьць і слабасьць. Бог таксама „міласэрны і добры, да гневу няскоры і шчодры на ласку... бо ведае Ён з чаго мы зьлеплены, памятае, што мы толькі пыл... як трава дні чалавечыя” (Пс. 103, 8-14). Апостал Павал супаставіў евангельскі заклік з канкрэтнай жыцьцёвай сытуацыяй, асабліва зь сямейным жыцьцём. „Апранецеся міласэрнасьцяй, дабрынёй, ціхай мудрасьцяй, ласкавасьцяй, доўгай цярплівасьцяй, церпячы адзін аднаго і выбачаючы сабе, калі хто да каго мае жаль” (Кал. 3, 12-13). Каб арганізм быў здаровы, трэба зь лёгкіх выдыхаць двухвокіс вугалю і ўдыхаць кісларод. Каб сужэнства было трывалае і здаровае, прабачэньне ў ім патрэбнае ня менш за любоў. Калі яно шчырае, дык аднаўляе і ўмацоўвае любоў. Вось таму ў доме Сымона-фарызэя Хрыстос сказаў: „Хто будзе больш любіць? Той, каму больш даравана” (Лук. 7, 42-43) , „а той, каму мала дароўваецца, мала і любіць” (Лук. 7, 47).

З другога боку прабачэньне не азначае адмаўленьня ад барацьбы, калі маем дачыненьне зь безупыннымі крыўдамі, злоўжываньнямі і несправядлівасьцяй з боку іншых. Прабачэньне і супраціў злу не пярэчаць адно аднаму, як не выключае адно аднаго прабачэньне і дакор. У сваім зямным жыцьці Хрыстос прабачаў, але таксама выступаў супраць несправядлівасьці.

Акрамя таго, недастаткова толькі прабачаць, але і прасіць прабачэньня трэба. У іншым выпадку ствараецца пачуцьцё фальшывай шчодрасьці, якая ўвесь час мае нагоду выявіць высакароднасьць. Калі-б добра задумацца, часьцей за фразу „прабачаю” павінна гучэць „прашу прабачэньня”. Недастаткова таксама перастаць ненавідзець і не выяўляць гэтага навонкі. Хрыстос найвышэй цэніць прабачэньне, якое вядзе да прымірэньня. Менавіта прымірэньне зьяўляецца зьвянчэньнем евангельскага прабачэньня тым, што сапраўды спрычыняюць прыдбаньне брата, аднаўляюць еднасьць паміж Божымі дзяцьмі і радуюць Айца Нябеснага. Такое прабачэньне ўмацоўвае грамаду: „Калі прынясеш ахвяру тваю на ахвярнік і там прыгадаеш, што брат твой мае нешта супраць цябе, пакінь там ахвяру перад ахвярнікам і пайдзі перш пагадзіцца з братам тваім і тады ўжо прыйдзі і прынясі ахвяру тваю” (Мацьв. 5, 23-24).

„І ня ўводзь нас у спакусу, але захавай нас ад злога”

Гэтая просьба ў малітве „Ойча наш” зьвяртае ўвагу на істоту, якую Хрыстос называе „злым”— у царкоўнаславянскай мове: „лукавы”. На старонках Евангельля гэтае паняцьце сустракаецца шэраг разоў: „Хай слова ваша будзе «так — так», «не — не», а што звыш гэтага, тое ад злога” (Мацьв. 5, 37). „Пішу вам таму, што вы перамаглі зламысьніка” (1 Яан. 2, 13). „Верны Госпад, Які ўмацуе вас і захавае ад злога” (2 Фесал. 3, 3). З усіх месцаў Сьвятога Пісаньня вынікае, што злы, гэта тое, што па-яўрэйску называецца „сатаною”, а па-грэцку — „д’яблам”. Д’ябал азначае: спакушальнік. Такім ён быў у раю і такім ён сябе паказаў у пустыні, калі спакушаў самога Ісуса Хрыста.

Сьвятое Пісаньне называе д’ябла злым, „лукавым” — гэта значыць: няшчырым, двудушным. Ён можа прытварацца нават „анёлам сьвятла”, як было сказана ў Лісьце да карынфянаў (11, 14). Кожны грэх ён спрабуе прадставіць салодкім, пасыпае цукрам, як пасыпаюць цукрам або мёдам атруту супраць мухаў.

Вучачы Апосталаў маліцца аб выратаваньні ад д’ябальскай спакусы Хрыстос ведаў са свайго ўласнага дасьведчаньня моц спакусы і каварства спакушальніка, бо Яго Самога д’ябал спакушаў на працягу ўсяго зямнога жыцьця. „Бо маем архірэя не такога, што ня мог-бы спачуваць слабасьцям нашым, але такога, Які падобна нам, спазнаў ва ўсім спакушэньні акрамя грэху” (Яўр. 4, 15). „Бо Ён Сам спакушаны цярпеў, дык і спакушаным можа дапамагчы” (Яўр. 2, 18).

Спакушальнік не адступае нас на кожным кроку. Адама і Эву ён улавіў на слабасьці ў Эдэме, Язэпа — у палацы Патыфара, Іява — у часе цяжкой хваробы, Юду — каля скрынкі з грашыма, Пятра — ля вогнішча, Хрыста — у пустыні, а фарызэя — нават у храме. Спакусамі ўсеяны наш жыцьцёвы шлях, ад пачатку да канца нашага сьведамага жыцьця. Сьвятое Пісаньне гаворыць, што спакусы непазьбежныя, але яны могуць быць карысныя, паколькі могуць гартаваць чалавека. Змаганьне са злымі духамі — заданьне хрысьціяніна. Гэта дух нянавісьці, пагарды, бунту, блюзьнерства, заўзятасьці, хцівасьці, самалюбства і іншых заган. Гэтая барацьба адбываецца ў сэрцы. Блажэнны Аўгустын гаварыў: „Хаця-б вы цешыліся няведама якім мірам, вы ня ў змозе пражыць ніводнага дня без барацьбы з самімі сабою”. Гэта барацьба са злымі духамі, якія падкрадаюцца ў чалавечае сэрца, пасяляюцца ў выніку недастатковай пільнасьці і працы над сабою. Гэта цяжкое змаганьне, але само яно ўжо некаторая перамога. Выступіць супраць таго, што дагаджае нашым слабасьцям, гэта запанаваць над слабасьцяй і сказаць ёй „не”. Без спакусаў не абышоўся ніводзін чалавек і не адзін — гэтак як Хрыстос — заўсёды заставаўся пераможцам. Нават сьвятым здаралася быць спакушанымі. Вось таму і молімся „і не ўвядзі нас у спакусу, але збаў ад злога”.

Уся небясьпека спакусы павялічваецца тым, што да голасу грэху ахвотна прыслухоўваемся і ён лёгка знаходзіць водгук у нашых сэрцах. У характары чалавека ёсьць нейкая неадольная прага паспрабаваць забаронены плод: ён здаецца больш салодкім і прывабным. Хрыстос ведаў пра сутнасьць спакусы і чалавечую слабасьць і таму перасьцерагаў перад гэтай небясьпекай. „Будзьце пільнымі і маліцеся, каб ня паддацца спакусе” (Мацьв. 26, 41). Апостал Павал пісаў: „Найперш вазьміце шчыт веры, якім зможаце пагасіць распаленыя стрэлы злога, і меч духоўны, якім зьяўляецца Слова Божае” (Эф. 6, 16-17). „Гэты ж род выганяецца толькі малітвай і постам”, — сказаў Хрыстос пасьля аздараўленьня апантанага хлопца (Мацьв. 17, 21). Малітва — сьвядомасьць прысутнасьці Бога ў жыцьці чалавека і гісторыі чалавецтва. Гэта ўключэньне сябе і бліжніх у збавіцельную плынь Божай любові і ласкі. Што тычыцца посту, дык гэта адмаўленьне ад таго, што адгароджвае нас ад Бога, спроба будаваць сваё жыцьцё на аснове маралі.

І так, зброя супраць спакусаў — гэта пільнасьць, малітва, пост, вера і Слова Божае. Яны акунуць нас у Хрыста, як найбольш надзейную крэпасьць. „Ня ўводзь нас у спакусу” азначае: „Ня ўводзь нас у спакусу бяз гэтай зброі”.

„Бо тваё ёсьць царства і сіла і слава...”

Заключныя словы малітвы „Ойча наш” зьяўляюцца ўслаўленьнем, хвалебным гімнам Богу, бязь якога малітва складалася-б толькі з просьбаў. Аднак Бог хоча, каб Яго дзеці ўмелі ня толькі прасіць, але дзякаваць і ўслаўляць свайго Нябеснага Айца.

„Бо Тваё ёсьць Царства”, — гучыць першы акорд гэтага гімну. Што Пісаньне гаворыць пра гэтае Царства? „І за дні тых каралёў Бог Нябесны ўзбудзіць царства вечнае, што ніколі ня будзе зьнішчана”  — чытаем у Кнізе прарока Данііла (2, 44).

Старазапаветная царква, ізраільскі народ не зразумелі гэтае прароцтва і ўспрынялі яго як прадказаньне аб зьнешнім, бачным царстве і чакалі Месію, як зямнога цара. Хрыстос патлумачыў сапраўдны характар гэтага царства і памылковасьць чалавечых спадзяваньняў. „Запытаны-ж фарызэямі, калі прыйдзе Царства Божае адказаў ім: ня прыйдзе Царства Божае ў бачным выглядзе і ня скажуць вам: вось яно тут або там. Бо Царства Божае ўнутры вас ёсьць” (Лук. 17, 20-21). У гутарцы зь Пілатам Хрыстос назваў Царства Божае Сваім Царствам і падкрэсьліў яго выключна духоўны характар. „Царства Маё ня з гэтага сьвету. Калі-б з гэтага сьвету было Царства Маё, то слугі Мае змагаліся-б, каб яўрэі ня выдалі Мяне. Але Царства Маё не адсюль” (Яан. 18, 36).

Удзельнікамі гэтага Царства зьяўляюцца тыя людзі, у сэрцах якіх пасяліліся „справядлівасьць, мір і радасьць у Духу Сьвятым” (Рым. 14, 17).

„Бо Твая ёсьць сіла”, — гаворыцца далей. Мы сьпяваем хвалебныя гімны велічы Бога і магутнасьці Хрыста-Збавіцеля, аднак нашае зямное ўслаўленьне слабое ў параўнаньні з усхваленьнем нябесным (Адкр. 4, 10-11). Сіла Божая выявілася па-першае ў стварэньні сьвету: „Бо нябачнае ў Ім, вечная сіла Ягоная і боскасьць, ад стварэньня сьвету праз сузіраньне тварэньняў бачныя” (Рым. 1, 20). Аднак ня толькі ў стварэньні сьвету і кіраваньні ім бачым вечную моц Хрыста. Яна будзе поўнасьцю аб’яўлена, калі ўбачым „новае неба” і „новую зямлю”.

„Бо Твая ёсьць слава, Айца і Сына і Сьвятога Духа, цяпер і ўвесь час і на векі вякоў”, — гучыць заключны акорд хвалебнага гімну. У Старым Запавеце слава Божая прадстаўлена ў двух відах: алегарычным і рэальным. „У год сьмерці цара Азіі я бачыў Госпада сядзячага на троне высокім і ўзьнятым... вакол Яго стаялі сэрафімы: у кожнага зь іх па шэсьць крылаў... і ўсклікалі адзін да аднаго і гаварылі: сьвяты, сьвяты, сьвяты Госпад Саваоф! Уся зямля поўная Славы Тваёй”, — пісаў прарок Ісая (Іс. 6, 1-3). У Кнізе прарока Данііла сказана: „Бачыў я нарэшце, што былі пастаўлены троны і ўсеў Стары днямі, адзеньне на Ім было белае бы сьнег і валасы галавы Ягонай бы чыстая воўна. Трон Ягоны бы вогненнае полымя... тысячы тысячаў служылі... і стаялі перад Ім” (7, 9-10).

Але што значыць „слава Божая” ў натуральным сэнсе. Гэта Божыя дзеяньні, накіраваныя на дабро людзей, а таксама Яго справядлівыя суды. „Пакажу славу Маю на фараоне і на ўсім войску яго, на калясьніцах і на вершніках ягоных”, — чытаем у Кнізе Выхаду (14, 17).

У Новым Запавеце пра славу Хрыста сказана: „І Слова сталася целам і пасялілася між нас і бачылі мы славу Яго, славу як Адзінароднага ад Айца, поўнае ласкі і праўды” (Яан. 1, 14). Славаю Хрыста было Ягонае жыцьцё поўнае ласкі і праўды. Славаю была сьмерць за грахі ўсяго сьвету і затым уваскрэсеньне і, нарэшце, поўным славы будзе Яго другі прыход (Мацьв. 25, 31).

Гэтак велічна заканчваецца малітва ўсіх малітваў „Ойча наш”. „Бо Тваё ёсьць царства і сіла і слава, Айца і Сына і Сьвятога Духа, цяпер і ўвесь час і на векі вякоў. Амін”.