„Па іхных пладах пазнаеце іх”

(Мацьв. 7, 16-20)

У сьвятарскай практыцы ня раз выпадае сустрэцца з бацькамі няшчаснымі з прычыны сваіх дзяцей. „Такі быў цудоўны сынок, паслухмяны, ветлівы, добра вучыўся, — з плачам расказвае маці. — Зараз трапіў у дрэнную кампанію, п’е, не працуе, паднімае нават руку на нас, старых. А мы-ж сьвету за ім ня бачылі, дагаджалі, рабілі ўсё, што маглі, каб выйшаў у людзі. Можа мы самі вінаваты? Можа былі дрэннымі бацькамі? Не дагледзелі, дрэнна выхоўвалі. Кажуць, яблык не падае далёка ад яблыні”. Такое здаралася пачуць нават мне...

Што можна сказаць такім бацькам? Бывае, што ранейшыя правіны, занядбаньні, памылкі і грахі, на якія ўжо ня маем уплыву, бясконца аб сабе нагадваюць і выклікаюць дакор сумленьня. Аднак ня трэба бясплённа самабічавацца. Мінулае трэба з даверам уручыць Божаму суду. Зразумела, трэба выпраўляць тое, што яшчэ можна выправіць. Аднак нельга разважаць толькі мінулыя грахі, трэба добра пражыць сёньняшні дзень, цяпер выканаць дабро, якое Бог чакае ад нас. Перакананьне, што гэта бацькі безумоўна зьяўляюцца благімі дрэвамі, які выдалі дрэнныя плады — фальшывае і трэба ад яго адмовіцца. Хрыстос ужыў гэтую фармулёўку асьцерагаючы перад фальшывымі прарокамі (Мацьв. 7, 15-20). Дрэннымі пладамі чалавека не зьяўляюцца ня гэтулькі ягоныя дзеці, але яго ўчынкі, бо як-жа тады гаварыць пра чалавечую годнасьць і асабістую адказнасьць за сваё жыцьцё нашых дарослых дзяцей? Слова Божае гаворыць пра гэта адназначна: „У тыя дні ўжо ня будзем гаварыць: айцы елі кіслы вінаград, а ў нас на губах аскоміна, але кожны памрэ за свае ўласныя беззаконнасьці; хто будзе есьці кіслы вінаград, у таго і будзе на вуснах аскоміна” (Ерам. 31, 29). Прарок Езакііль гаварыў: „Памрэ толькі той, хто грашыць. Сын не панясе адказнасьці за віну бацькі, ні бацька за віну сына. Справядлівасьць справядлівага яму будзе залічана, а правіннасьць вінаватага зьвернецца супраць яго” (Езак.18, 20).

Ці гэта значыць, што фальшывага прарока пазнаецца па яго пладах? Калі-б нават ён нястомна заклікаў да духоўнага адраджэньня і на яго вуснах ня моўкла слова „любоў”, дык усё роўна ён быў-бы фальшывым прарокам, бо плёнам яго дзейнасьці зьяўляюцца спрэчкі, падзелы і несправядлівыя абвінавачаньні.

Евангельскую мэтафару аб добрым і благім дрэве трэба супаставіць з урыўкам зь Лісту Апостала Паўла да галятаў: „Учынкі-ж цела вядомыя: гэта блуд, распуста, нячыстасьць, сваволя, пакланеньне ідалам, чарадзейства, варожасьць, спрэчкі, зайздрасьць, гнеў, сварлівасьць, нязгода, ерасі, нянавісьць, забойствы, п’янства, непрыстойнасьць і падобнае. Гэтае кажу вам наперад, як і раней казаў, што тыя, што гэтак робяць, Царства Божага не ўнасьледуюць. Плод-жа духа: любоў, радасьць, мір, доўгацярплівасьць, добрасьць, міласэрнасьць, вера, ціхасьць, устрымлівасьць” (5, 19-23).

Мэтафару аб благім дрэве, што прыносіць благі плён, толькі ў некаторым сэнсе можна аднесьці да бацькоў і дзяцей. Бо хаця духоўныя і маральныя пазыцыі канчаткова фармуюцца ўнутры кожнага з нас, аднак іншыя людзі — пераважна сям’я і асабліва ў дзяцінстве і юнацтве — могуць спрычыніцца да таго, што разьвіцьцё чалавека пойдзе ў тым, а не іншым напрамку. Нездарма гаворыцца, што дзіцё, бы кропля вады на стале, якую пальцам можна пацягнуць у любым напрамку. Вось гэтая думка, што бацькі ня здолелі добра паўплываць на духоўнае разьвіцьцё сваіх дзяцей зьяўляецца прычынай іх дакору сумленьня.

Суаднясеньне мэтафары дрэва і пладоў да бацькоў і дзяцей мае сэнс толькі ў тым выпадку, калі спрычыняецца да станоўчай перамены ў чалавеку. Калі ад слуханьня Слова Божага ў нас зьявяцца бясплённыя смуткі, дык дрэнна разумеем Сьвятое Пісаньне. Толькі ў прыродзе яблыня застаецца яблыняю, „зь цярноўніка не бывае вінаграду, а з асоту — фігі”. Чалавек аднак гэтым і адрозьніваецца ад дрэваў, што нават калі ён — благое дрэва і прыносіць благія плады, дык з дапамогай ласкі ён можа зьмяніцца ў добрае. Калі дзіцё — у некаторым сэнсе — зьяўляецца пладом сваіх бацькоў, дык яно гэтым адрозьніваецца ад яблыка, што канчатковая пастанова наконт духоўнай пазыцыі адбываецца ў ім самім. Можна нарадзіцца ад дрэнных бацькоў і быць добрым чалавекам, а можа быць і наадварот. Пабожны цар Ёсія быў унукам нягодніка Манасіі і сынам Амона, які не ўступаў свайму бацьку, а бунтаўнік Авесалом быў сынам пабожнага Давіда.

Толькі раз Хрыстос ужыў аргуманту, які можна было-б супаставіць з пагаворкай, што „яблык падае недалёка ад яблыні”. „Вы — сыны тых, што забівалі прарокаў” (Мацьв. 23, 31). Гэткім чынам Ён як быццам хацеў сказаць: „Асуджаеце сваіх продкаў, якія забівалі прарокаў, але на самай справе вы ня лепшыя. Апамятайцеся і не бярыце прыкладу са сваіх продкаў”. Вось таму трэба забыць пагаворку пра яблыню і яблык, бо яна жорсткая, нечалавечная і перш за ўсё непраўдзівая. Хіба, што зьмесьцім у ёй заклік да сапраўднай любові: да бацькоў, каб хаця-б дзеля сваіх дзяцей сталіся лепшыя і да дзяцей, каб ня бралі дрэннага прыкладу з бацькоў. Аднак у канчатковым выніку кожны адкажа перад Богам за сябе.

З вышэйсказанага не вынікае, што можна не пераймацца злом, якое зьдзяйсьняюць нашы блізкія. „Не хваліся бязбожнымі сынамі”, — гаворыцца ў Кнізе Сыраха (16, 1), бо бывае і такое, што бацькі заміж плакаць, ганарацца нягоднымі ўчынкамі сваіх дзяцей.

У той-жа кнізе зьмешчана шэраг напамінаў, каб дарослыя дзеці сваімі паводзінамі не прыносілі ганьбы сваім бацькам. „Ганьба для бацькі, калі мае дрэнна выхаванага сына, а калі дачку — яна прынясе яму толькі сорам” (Сыр. 22, 3; параўн.: 15, 20; 17, 25; 19, 13; 29, 3).

У Сьвятым Пісаньні ёсьць і такая фраза: „Ці-ж Яфрэм не дарагі Мне сын і выбранае дзіцё? і таму, калі толькі загавару пра яго, нутро Маё хвалюецца за яго і мушу яму аказаць міласэрнасьць” (Ерам. 31, 20). Таму не выпадае зьдзіўляцца, што дрэнныя дзеці спрычыняюць бацькам боль. Толькі нячулыя і бяздушныя бацькі могуць спакойна глядзець на тое, як іхныя дзеці сышлі на дрэнны шлях. Гэты боль павінен схіляць бацькоў да малітваў і духоўных ахвяраў у карысьць сваіх дзяцей. Толькі гэты боль не павінен пахіснуць веру і той унутраны супакой, які плыве з лучнасьці з Хрыстом.

Прыгадаю яшчэ прыклад Апостала Паўла, які ў маладосьці зрабіў мноства зла. Напрыканцы свайго жыцьця ён не вагаўся заявіць: „Я ўдзельнічаў у добрых выперадках, бег закончыў, веру ўсьцярог. Наастатак адкладзены і мне вянок справядлівасьці, які ў той дзень дасьць мне Госпад, справядлівы судзьдзя, і ня толькі мне, але і ўсім, што ўзьлюбілі Яго прыход” (2 Цім. 4, 7).

Суцяшальнае ўва ўсім гэтым тое, што строга ацэньваючы сябе, бацькі кіруюцца пераважна любоўю. Для іх невялікае суцяшэньне ад таго, што ў тым, якімі сталіся іхныя дзеці больш вінаваты нехта іншы. За дзяцей трэба маліцца. Малітву маці аб апамятаньні дзіцяці, калі яна цярплівая і шчырая, Бог выслухоўвае заўсёды. „Немагчыма, каб сын гэтулькіх сьлёз мог загінуць”, — гаварыў маці блажэннага Аўгустына адзін епіскап, калі той быў яшчэ далёкі ад веры. Гэта можа быць, напрыклад, такая малітва: „Божа, зрабі мяне верагодным сьведкам Тваёй праўды і запаветаў. Сам па сабе я ня ўмею пераканаць маіх дзяцей аб слушнасьці Тваіх дарог, можа нават я перашкаджаю ім распазнаць Цябе! Але Ты, Госпадзе, усемагутны і міласэрны. Ты-ж можаш зрабіць, каб я наблізіўся да Цябе і такім чынам спрычыніўся да набліжэньня да Цябе маіх дзяцей”.