Любіць сваё, паважаць чужое

Любіць сваё, паважаць чужое

„Адкуль магу мець упэўненасьць, што мая праваслаўная вера сапраўдная? Мае суседзі — каталікі, працую з баптыстам і нават ведаю аднаго іегавіста. Зразумела, ёсьць і мусульмане, і будысты. Кожны зь іх перакананы аб праўдзівасьці сваёй веры, нават аб іх лепшасьці і выключнасьці. Можа і я, калі-б нарадзіўся ў іслямскай сям’і, быў-бы перакананы, што іслям — сапраўдная рэлігія?” Неаднойчы можна пачуць такія выказваньні нават ад найбольш руплівых парафіянаў.

Паспрабуем пайсьці шляхам гэтага „а што было-б калі?”. Многія з нас нарадзіліся ў камуністычных краінах. Усе народжаныя там маглі-б паступіць у камсамол, кампартыю, быць фанатычнымі чэкістамі, дзеячамі, але ня мусілі-б. Маглі-б па меры магчымасьці звычайна жыць, працаваць, не змагацца зь ніякімі „ворагамі народу”, ставіцца да дзяржаўнага ладу без варожасьці, але і без энтузіязму. Канкрэтныя абставіны, у якіх мы нарадзіліся і жывем, хаця і фармуюць наш сьветапогляд, усё-такі ня цалкам пазбаўляюць нас свабоды ўсякага выбару. Калі я нарадзіўся з бацькоў беларусаў, я неабавязкова мушу быць беларускім патрыётам. Ня мушу быць таксама гарачым прыхільнікам Праваслаўя толькі таму, што праваслаўнымі былі мае бацькі. Самога месца нараджэньня мала. Хрыстос, які нарадзіўся ў віфляемскіх ясьлях, ня быў аслом.

На сьвеце мноства народаў і рэлігіяў. З гэтай размаітасьці складаецца духоўнае багацьце чалавецтва. Радзіма, мова, рэлігія — гэта тыя найбольш істотныя вымярэньні культурнай супольнасьці, у якую ўваходзім праз нараджэньне і выхаваньне, а затым праз актыўнае ўдзельніцтва. Мы нават ня ў змозе належна асэнсаваць наколькі гэтая супольнасьць, асяродзьдзе фармуюць нас. Дарэчы, у добрым і дрэнным сэнсе, бо ў кожнай культурнай традыцыі ёсьць і нэгатыўныя элемэнты. Такім чынам, калі мы прыходзім на сьвет у дадзенай супольнасьці, гэта яшчэ не дае гарантыі, што будзем актыўнымі членамі гэтай супольнасьці. Дзеля гэтага трэба яшчэ прыкласьці шмат намаганьняў.

Можна таксама быць дысыдэнтам, але дысыдэнцтва — гэта непрыманьне не ўсяго, а толькі некаторых рэчаў.

Часам можна пачуць наступнае: „Кожная вера добрая, абы толькі чалавек жыў паводле таго, у што верыць”. „Добрая” або „дрэнная” вера залежыць ад таго, наколькі яна дазваляе людзям пазнаваць саміх сябе, выяўляць сваё канчатковае прызначэньне і зьвяртацца ўсім жыцьцём да Таго, з каго ўсё пачынаецца.

Праваслаўе ўпэўненае, што яно — „адзінае сьвятое”, і што яно поўнасьцю захавала залог апостальскай веры. Павал Еўдакімаў у кнізе „Праваслаўе” пісаў: „Гэта ня беднасьць веры, якая можа шукаць нейкага дапаўненьня, але багацьце нашай Царквы і паўната артадоксіі, схіляе нас да сьведчаньня навонкі аб нашай апостальскай веры. Усе іншыя маюць заўсёды магчымасьць вяртаньня да сапраўднага арганізму ласкі... Царква ад нікога не патрабуе падпарадкавацца ёй як гістарычнай установе, але запрашае да прыняцьця праўды, напрыклад, Нікейскага Сымбалю Веры і пастановаў сямі Сабораў. Не тэолягі высоўваюць тут нейкія патрабаваньні, але сама праўда прымае і ўводзіць у еднасьць з Праваслаўем. Аднак Царква нікому не перашкаджае ў захаваньні свайго гістарычнага аблічча і істотных адметнасьцяў традыцыі продкаў”.

Заклікаючы вернікаў даражыць сваёй верай наша Царква адначасова заклікае „любіць сваё і паважаць чужое”. Яна высока ацэньвае таксама іншыя хрысьціянскія веравызнаньні і вялікія рэлігіі сьвету зыходзячы зь перакананьня, што тое, што было прадметам веры мільёнаў людзей і шматбакова адбівалася на культуры народу, не магло быць абсалютнай памылкай. „Ніхто ня мае нагэтулькі рацыі, каб прынамсі крыху рацыі ня меў іншы бок”. Напэўна ёсьць у розных рэлігіях непраўдзівыя элемэнты, але нельга сказаць, што ёсьць проста праўдзівыя і непраўдзівыя рэлігіі. Царква не адкідае таго, што ў іншых рэлігіях сапраўднае і сьвятое. Са шчырай павагай ставіцца да тых спосабаў дзеяньня і жыцьця, да тых запаветаў і дактрынаў, якія хаця і адрозьніваюцца ад нашых, аднак неаднойчы маюць у сабе той праменьчык Праўды, якая асьвятляе ўсіх людзей. Інакш кажучы, наша Праваслаўная Царква вучыць нас любіць і цаніць у чалавеку не ягоныя атрыбуты і якасьці, але яго найбольш істотнае ядро — душу. На практыцы сьведамы праваслаўны хрысьціянін павінен без прадузятасьці і насуперак газэтным абвінавачаньням, напрыклад, у „фундамэнталізьме”, як мага болей даведацца пра рэлігію або канфэсію гэтых „фундамэнталістаў” перш чым яе асуджаць.

Чаму-ж тады цьвердзім, што зь ліку ўсіх іншых рэлігіяў праваслаўнае хрысьціянства выключнае? Калі-б расеец, немец аб француз пачалі гаварыць пра свой народ, што ён найлепшы, дык ясна, што ніхто не захацеў-бы іх слухаць. Ведаем, што некаторыя народы могуць шмат чым пахваліцца, напрыклад, высокай культурай, але ўсё роўна ня лічым гэтую культуру лепшай або праўдзіўшай за іншыя. Чаму-ж тады праваслаўнае хрысьціянства лічым нагэтулькі выключным, што сваю веру хочам пашыраць або нават навязваць іншым? Калі лічым, што француз ня мусіць стацца немцам, а кітаец — расейцам, дык чаму-ж мы выходзім з такой прапановай да будыстаў або мусульманаў? Справа ў тым, што гэта наш непасрэдны абавязак. У Евангельлі сказана: „Ідзіце і навучыце ўсе народы, хрысьцячы іх у імя Айца і Сына і Сьвятога Духа, навучаючы іх выпаўняць усё, што Я сказаў вам” (Мацьв. 28, 19-20). Там ня сказана: „Навучыце толькі тых, што самі гэтага папросяць”. Дарэчы, неаднойчы людзі просяць не таго, што служыць іхнаму сапраўднаму дабру. У гэтым сэнсе нават дарослыя людзі паводзяць сябе быццам дзеці!

Гаворачы без непатрэбнага пафасу, праваслаўная вера — гэта нешта большае чымсьці ўкаранелая ў культуру сыстэма рэлігійных памкненьняў чалавека. Наагул, хрысьціянская вера — гэта Ісус Хрыстос, Спрадвечны Сын Божы, Які праз Сваю чалавечнасьць і сьмерць на Крыжы стаўся Збавіцелем усіх людзей. Ён — Збавіцель ня толькі народаў, якія стварылі хрысьціянскую культуру, але сапраўды Ён выкупіў усе народы і ўсіх людзей. Мы проста перакананыя ў гэтым! Гэта тычыцца нават чалавека, які кажа: „Няма Бога акрамя Аляха і Магамэт — прарок ягоны”. Вось таму навіна аб той любові, якую Ўсемагутны Айцец выявіў праз Сына, павінна быць занесена ўсяму сьвету і ўсім народам, зразумела, толькі без агню і мяча. Наагул нават высакародных рэчаў ня трэба нікому навязваць: іх можна толькі прапанаваць! Айцец Аляксандар Яльчанінаў у свой час пісаў: „Усё ясьней становіцца мне, што Праваслаўе — гэта стыхія абсалютнай свабоды. Гэта боязь перад уставамі і правіламі, боязь нейкім чынам абмежаваць сябе, боязь паставіць слова, думку, дэклярацыю перад або цалкам бяз факту, гэта агіда да прапаганды або гвалту хаця-б чыста ідэйнага або псыхалягічнага характару, боязь перад усякім пераконваньнем, вера толькі ў самую наяўнасьць рэлігійнага жыцьця і перакананьне, што ўсё астатняе прыйдзе само”. Гэта праўда, што каталіцызм дае нам неблагі прыклад „закілзаньня”, падпарадкаваньня сьвету. „Сьвет павінен жыць паводле касьцельных правілаў, сьвет слуга Касьцёлу” — гэта асноўная думка каталіцызму, зь якой аднак наша Праваслаўная Царква пагаджаецца толькі часткова. Мы, праваслаўныя, проста кажам „прыйдзі і паглядзі”. Паглядзі, хто мы, як жывем, і тады або далучайся да нас, або не. Выбар належыць да цябе, але зрабі добры выбар! Для праваслаўных вернікаў гэта адначасова заданьне, каб мець чым пахваліцца. Калі нехта, дэкляруючы сябе праваслаўным, жыве бы паганец, ён шкодзіць іміджу Праваслаўнай Царквы. У такім выпадку лепш было-б, калі-б ён афіцыйна выпісаўся з Царквы і задумаўся над тым, ці наагул верыць у Хрыста.

Калі некаму пашчасьціла, што ўжо ў маленстве яго акружала атмасфэра Дабравесьця, хай будзе ўдзячны Богу за гэтую ласку і хай перадае Дабравесьце далей. У жыцьці так складаецца, што ў дзяцінстве адны атрымоўваюць больш, а іншыя — менш. Джон Сцюарт Міль ужо ў дзяцінстве навучыўся ад свайго бацькі некалькіх моваў уключна з лацінскай і грэцкай, а нехта іншы ня мае такой магчымасьці, нават ва ўнівэрсытэце. Некаторыя былі ня толькі ахрышчаны ў маленстве, але мелі магчымасьць грунтоўна пазнаць сваю веру. Іншыя дайшлі да гэтага напрыканцы жыцьця, пасьля карпатлівых пошукаў праўды. Аднак галоўнае тое, што таго самага дасягнулі і адны, і другія.

Уявім сабе нарэшце сытуацыю, напрыклад, будыста, які з малаком маці высмактаў гарачую прывязанасьць да веры сваіх бацькоў. Праўдападобна, калі да яго дойдзе вестка пра Ісуса Хрыста, ён успрыме яе. Гэтаму, аднак, трэба спрыяць. Галоўнае, каб чалавек пазнаў хрысьціянства, бо наагул пачынаем разумець і любіць тое, што ведаем. У Сьвятым Пісаньні сказана: „Адкуль будуць ведаць, калі ніхто не навучыў іх?” Менавіта трэба сьпярша навучыць і гэта заданьне Царквы ды кожнага паасобнага верніка, каб той скарб, якім яны валодаюць, стаўся ўласнасцю і іншых. Зачараваны прыгажосьцю нашай веры нэафіт не адкіне таксама і таго духоўнага багацьця, якое было яму прышчэпленае з маленства. Наша Царква ня хоча, каб ён адмаўляўся ад гэтага. Ён проста без прымусу будзе правяраць сваё мінулае ў сьвятле Евангельля. Тады, мабыць, выявіцца, што ён ня толькі зможа захаваць сваю спадчыну, але нават атрымаць яе быццам-бы нанава, бо ў сьвятле Хрыста традыцыі ягоных бацькоў ачысьцяцца і паглыбляцца, прыдбаюць новую каштоўнасьць.